O químico e bacteriólogo Louis Pasteur (1822–1895) é seguramente un dos científicos máis coñecidos da historia. Probablemente, as súas achegas máis destacadas sexan o descubrimento do proceso de pasteurización e o desenvolvemento da vacina contra a rabia.
Nas numerosas biografías que lle dedicaron cítase de esguello á súa esposa Marie (nacida co apelido Laurent), á que coñeceu cando traballaba como profesor de física e química da Universidade de Estrasburgo. Ela era a filla do reitor daquel centro. Marie e Louis casaron en 1849, comezando entón unha historia familiar marcada por varias desventuras. A parella tivo catro fillas e un fillo: Jeanne (1850-1859), Jean-Baptiste (1851-1908), Cécile (1853-1866), Marie-Louise (1858-1934) e Camille (1863-1865).
Como pode constatarse ao observar as datas de falecemento da prole, tres das nenas morreron prematuramente, Jeanne e Cécile debido a unhas febres tifoideas, e a pequena Camille dun tumor no fígado. Probablemente estas traxedias familiares contribuíron a que Pasteur se interesase por coñecer e descifrar as doenzas da súa época, aínda que comezou tardíamente a investigar sobre enfermidades infecciosas.
Á parte destes detalles sobre a vida da súa familia, pouco máis se fala de Marie. Con todo, a esposa de Louis Pasteur foi a súa asistente e colaboradora científica. O seu apoio foi esencial no traballo do bacteriólogo.
Marie Laurent-Pasteur: axudante invisible
Marie Laurent naceu en 1826 en Estrasburgo. Descoñécense os detalles da súa vida ata que casou con Louis Pasteur. Educada nun medio intelectual, curiosa, optimista e intelixente, entusiasmouse inmediatamente coas investigacións do seu marido. Así, ademais das súas obrigacións domésticas, púxose ao servizo do científico. Marie traballou como secretaria e redactora científica xunto a Louis Pasteur, ao que asistiu activamente nos seus experimentos.
Os estudantes e colegas do bacteriólogo recoñeceron a importancia de Marie no seu traballo. Émile Roux (1853-1933), cofundador e terceiro director do Instituto Pasteur, afirmaba que “Marie foi a maior colaboradora científica de Louis Pasteur, ademais dun apoio moral inquebrantable”.
Marie traballou co bacteriólogo nas súas primeiras investigacións para a industria vinícola ao redor de 1848. Naquel momento Pasteur estudaba as distintas propiedades ópticas da polarización do ácido tartárico procedente do viño natural (ou os seus pousos) ou da síntese no laboratorio. Este composto existía en dúas formas de igual composición química pero con propiedades distintas dependendo da súa orixe: o ácido tartárico derivado do viño polarizaba a luz, mentres que o producido sintéticamente non o facía. Esta foi a primeira contribución importante á ciencia de Pasteur; formou parte da súa tese titulada Études deas phénomènes relatifs à a polarisation rotatoire deas liquides. Application da polarisation rotatoire deas liquides à a solution de diverses questions de chimie. O científico descubrira a isomería óptica.
Vermes de seda
Marie criou os vermes de seda que Pasteur necesitaba para as súas investigacións sobre as enfermidades que estaban a arruinar a produción de seda no sur de Francia, unha industria de enorme importancia económica naquela época. Os vermes de seda padecían unha estraña doenza que comezaba cunhas pequenas manchas escuras que detiñan o seu crecemento e terminaban coa súa morte.
En 1865, o químico e político Jean Baptiste Dumas pediu axuda a Pasteur, quen descubriu que a enfermidade se debía ao fungo Nosema bombycis que infectaba tanto aos vermes como ás follas de moreira coas que se alimentaban. Destruíu os ovos e follas contaminadas, conseguiu illar un grupo san e salvou deste xeito a industria da seda no seu país.
O 19 de outubro de 1868, Louis Pasteur foi vítima dun accidente cerebrovascular que lle produciu unha hemiplexía esquerda. A partir de entón, o científico tivo grandes dificultades para moverse e un dos seus antebrazos quedou contraído para sempre. Marie foi un dos seus grandes apoios, tanto no terreo psicolóxico como no científico.
Tamén foi Marie Pasteur quen se fixo cargo dos nenos atacados por animais con rabia e que Pasteur atendeu co seu tratamento experimental contra esta enfermidade.
Ao científico fascináballe o enigma da rabia, unha enfermidade zoonótica producida por un virus que non podía observarse cun microscopio óptico. Entre 1881 e 1885 realizou unha serie de experimentos en coellos e cans, aplicando o principio esencial dos seus anteriores descubrimentos: a vacinación con patóxenos atenuados.
En 1885 un neno mordido por un can rabioso, Joseph Meister, foi o primeiro ser humano inoculado coa vacina de Pasteur. Do 6 ao 16 de xullo de 1885, Joseph recibiu varias inxeccións. O pequeno nunca chegou a padecer a rabia: aquela vacina salvoulle a vida. Posteriormente, Meister traballou como vixiante do Instituto Pasteur.
Que sería de Louis Pasteur sen a súa axuda?
Ademais, a partir de 1895, despois da morte do seu marido, Marie ocupouse de reivindicar a súa figura e o seu traballo.
Marie Pasteur faleceu en 1910. Os seus restos descansan na cripta do Instituto Pasteur, xunto aos do seu marido. Aínda que o ilustre científico foi inhumado no Panteón de París, Marie desexaba que descansase no corazón do Instituto que fundou e no que traballou.
Conseguiría Louis Pasteur todos os seus éxitos científicos sen a axuda de Marie?
Este artigo é unha versión revisada de “Marie Pasteur, ayudando al científico en la sombra” que se publicou no blogue Mujeres con ciencia, da Cátedra de Cultura Científica da UPV/EHU.
* Marta Macho-Stadler é profesora de Matemáticas na Universidade do País Vasco.
Cláusula de divulgación: a autora non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
Definitivamente que en el campo científico los hubiera conseguido, porque era una mente brillante, no trabajaba de forma aislada y contaba para ello con un conjunto de profesionales de mucha capacidad, prestigio y valor.
Indudablemente que su esposa le ayudó en muchos aspectos a lo largo de la vida y le sirvió de apoyo moral que es siempre necesario, pero la misma no contaba con la formación técnica profesional en los campos abordados por su esposo.
En ciencias como en muchas otras áreas, el conocimiento y la experiencia no se improvisan. Debemos ser objetivos y el hecho de haber ayudado a su esposo no convirtió a Marie en una científica, ni tampoco le confirió dicho estatus. En el mejor de los casos fue una ayudante aventajada frente a otros.