Ao longo destes dous anos de pandemia produciuse unha descomunal cantidade de información científica sobre a covid-19. Entre esta información moitos estudos tratan de atopar factores que expliquen a maior ou menor susceptibilidade a padecela dunha forma grave ou letal. Moitos destes estudos tentan atopar unha relación xenética entre a resposta á infección polo virus con maior ou menor fortuna. Na miña opinión, con menos fortuna que acerto.
Relacionar a expresión dos xenes e das súas diferentes formas (alelos) co padecemento de determinadas enfermidades non é tarefa fácil. No caso de enfermidades claramente asociadas con mutacións que afectan a proteínas esenciais para certas actividades celulares, si é posible establecer unha relación entre a enfermidade e a perda de función desa proteína.
Con todo, para outras moitas patoloxías non relacionadas coa actividade directa dunha proteína, establecer esa relación é máis ben forzado. Nestes últimos casos, movémonos máis no mundo da probabilidade ou a casualidade que no da certeza científica.
Causalidade ou casualidade?
Por iso me chama moito a atención a gran cantidade de estudos que tentaron atopar unha relación entre a infección vírica causada polo SARS-CoV-2 e nacer cunha dotación de xenes determinada, ou coa expresión dunha determinada proteína.
É certo que algunhas investigacións descubriron disfuncións na expresión de xenes implicados na resposta inmunitaria que predispoñen a unha resposta máis inflamatoria ou mesmo mutacións en certos xenes que dan lugar a respostas inflamatorias agudas, como a tormenta de citoquinas asociada coa covid-19. Ata aí, moi lóxico.
Con todo, outros estudos centráronse en características dificilmente relacionables coa infección vírica ou a resposta inflamatoria. E ese é o caso que resaltaron os medios falando da suposta correlación entre ter un grupo sanguíneo e padecer a covid-19 dunha maneira máis ou menos grave.
A realidade é que o estudo ao que se refiren, publicado en Plos Genetics, non indica iso exactamente. Os seus autores só atoparon que segundo a expresión do xene AB0 aumenta entre un 5 a un 10% a posibilidade de necesitar hospitalización, e entre un 8 a un 16% a de necesitar respiración asistida. Con todo, os propios autores do estudo indican que non poden chegar a determinar a que grupo sanguíneo en concreto afecta.
Por que temos diferentes grupos sanguíneos?
Para entender o significado dos resultados deste estudo primeiro hai que entender que implica ter un grupo sanguíneo determinado. O grupo sanguíneo baséase no sistema ABO, que fai que as células vermellas do sangue (os eritrocitos ou hematíes) presenten na súa membrana celular uns determinados antíxenos. Estes antíxenos non son proteínas senón azucres pegados ás proteínas.
O xene ABO inclúe a información necesaria para producir un encima que ten actividade glucosiltransferasa, que é a que une eses azucres aos hematíes. E hai varios alelos ou variantes dese xene.
Pois ben, para cada xene temos dous alelos, un procedente da nosa nai e o outro do noso pai. Neste caso, quen teña alelo A poden ser do grupo A ou AB dependendo do que exprese o outro alelo. E viceversa, quen teña o alelo B poden ser do grupo B ou AB.
Profundando un pouco máis, o alelo A fai que á membrana do hematíe se unan residuos do azucre N-cetil-galactosamina, mentres o alelo B codifica un encima que transfire azucres do tipo galactosa. É dicir, a diferenza entre as persoas do grupo A e do grupo B é a presenza de azucres dun tipo ou outro (ou de ambos, para o grupo AB). O terceiro alelo, o alelo O, presenta unha mutación que dá lugar a unha proteína diferente e que non pode transferir ningún azucre. Por iso as persoas do grupo 0 non presentan ningún destes azucres unidos.
Grupo sanguíneo e covid-19
Analizar simplemente o xene AB0 por si só, como se fixo neste estudo, non nos indica absolutamente nada sobre a influencia do grupo sanguíneo na covid-19. Simplemente é unha máis das múltiples correlacións entre xenes e enfermidade tras un enorme traballo bioinformático. Os autores do estudo non relacionaron ningún alelo específico coa enfermidade. Establecen que pode ser o grupo A o máis afectado porque na poboación estudada hai máis persoas deste grupo, pero é pura especulación.
Neste mesmo estudo tamén se analizan outros xenes que codifican proteínas que actúan en procesos metabólicos de lípidos e azucres, pero sen relación con infeccións ou procesos inmunitarios. Aínda que os medios non se fixeron eco deles, seguramente porque establecer unha posible relación entre a enfermidade e estes xenes é moitísimo máis complexo.
Outros intentos de vincular o grupo sanguíneo e o desenvolvemento da covid-19 tampouco deron froito. Algúns traballos mostraron certa predisposición do grupo Á unha maior severidade en poboacións pequenas. Con todo, estudos con poboacións máis extensas descartaron esa relación.
Tamén hai investigacións que mostran un lixeiro aumento do risco de infección no grupo A e certo papel protector do grupo 0. Pero eses mesmos estudos indican que estas e outras diferenzas estatísticas pódense deber a que a poboación estudada presenta un maior número de persoas do grupo A que do resto de grupos.
En definitiva, podemos dicir que, a data de hoxe, os estudos científicos non mostran unha relación concluínte entre a gravidade da covid-19 e o grupo sanguíneo co que nacemos. Esta falta de relación é totalmente lóxica se temos en conta que o grupo sanguíneo non ten nada que ver coa forma na que o virus infecta ou afecta o organismo.
*Guillermo López Lluch é catedrático da área de Bioloxía Celular e investigador asociad do Centro Andaluz de Biología del Desarrollo. Investigador en metabolismo, avellentamento e antioxidantes na Universidad Pablo de Olavide.
Cláusula de divulgación: Guillermo López Lluch é membro da Sociedade Española de Bioloxía Celular, a Sociedade Española de Bioquímica e Bioloxía Molecular, a Sociedade Española de Xeriatría e Xerontoloxía, a Society for Free Radical Research e a International Coenzyme Q10 Association. As investigacións realizadas polo autor están financiadas por fondos públicos provenientes do Goberno de España ou do Goberno Autonómico de Andalucía.
