Únete á nosa canle de Whatsapp
A fenoloxía encárgase do estudo dos cambios vinculados ás estacións que experimentan os seres vivos, dependendo da súa propia idiosincrasia e sobre todo do ciclo climático. As observacións fenolóxicas son especialmente interesantes nas plantas con flores, que poden actuar como indicadoras do comportamento meteorolóxico anual ou mesmo como testemuñas do cambio climático.
Cada unha das fases do ciclo vital das plantas —agromar, foliación, floración, cambio de cor da folla e caída da folla— é consecuencia da actividade das hormonas vexetais. Estas substancias son inducidas nuns casos polo propio reloxo biolóxico do vexetal e, noutros moitos, pola incidencia de factores ambientais, como a cantidade e calidade da luz (fotoperíodo), a humidade relativa na atmosfera e no solo e as temperaturas máximas e mínimas, en especial as extremas.
O quecemento global nas últimas décadas alterou as condicións meteorolóxicas consideradas como normais, introducindo unha gran incerteza na temporalidade das distintas fases do ciclo vital das plantas, causando atrasos, adiantos ou comportamentos impredicibles.
As flores, sensores demasiado perfectos
As flores son órganos dunha arquitectura complexa cuxa formación require unha elevada achega de substancias e enerxía. A fase da floración convértese así nun período de extraordinaria sensibilidade fronte aos cambios ambientais.
O actual quecemento global está a aumentar a duración da estación seca en climas mediterráneos. É cada vez máis evidente o adianto do período previo primaveral, de maior humidade e temperaturas máis moderadas, condicións favorables para a floración.
Como consecuencia, detectouse que algunhas especies adiantaron a apertura das flores. Este cambio ten diferentes consecuencias sobre a biodiversidade, os ecosistemas e os servizos que estes prestan.
Riscos para os ecosistemas
Este anticipo a meses que aínda son proclives a extremos climáticos, como poden ser xeadas ou tormentas de saraiba, poñen en risco a continuidade na formación de froitos e sementes.
Así mesmo, a falta de sincronización entre a produción floral e a eclosión de insectos, claves na polinización, diminución nunha porcentaxe importante a produción das sementes, o que supón unha diminución da nova xeración filial. A redución de poboacións, en concreto de especies ameazadas, deriva no risco de extinción de moitas delas.
A fonte nutricional de froitos e sementes é a base do armazón alimentario que sustenta os ecosistemas. O descenso no fluxo de materia e enerxía fainos máis vulnerables a impactos, como a perda de biodiversidade ou a incorporación de especies exóticas invasoras.
Árbores froiteiras menos produtivas
Son importantes as consecuencias socioeconómicas que este adianto ten sobre os servizos de aprovisionamento, como son a calidade, cantidade e custos da produción agrícola.
Aínda que se observou que algunhas especies, ante a impredicibilidade climática, son capaces de adaptarse aos cambios, e a pesar de adiantar a floración, manteñen o seu éxito produtivo, os datos actuais de produción agrícola son preocupantes.
En especial ás árbores froiteiras da familia das rosáceas, como son as amendoeiras, as cerdeiras, as ameixeiras e as pereiras, baixan a súa produtividade ou xeran froitos de peor calidade cando se produce un adianto da floración.
As alerxias tamén se adiantan
A calidade do aire tamén se ve alterada pola floración temperá de moitas plantas. O pole da oliveira, das gramíneas e do plátano de sombra afectan a gran parte da poboación con alerxias, o que supón grandes perdas socioeconómicas á vez que unha deterioración na saúde.
O adianto na floración de moitas destas plantas supón unha ampliación do calendario polínico e da incidencia destas afeccións.
Perdas económicas para o turismo
As grandes praderías da rexión do Cabo, en Sudáfrica, dunha extraordinaria diversidade cromática, son un bo exemplo de como a floración é un gran atractivo turístico.
Outros exemplos do valor cultural da floración son o Hanami das cerdeiras en Xapón, vinculado a ricas tradicións, e as cerdeiras do Valle del Jerte. A imprevisibilidade do adianto floral pode derivar nestes casos en perdas importantes nas economías locais, que atopan niso un importante sustento.
A incerteza do futuro
As predicións climáticas para o resto deste século xeran incertezas no comportamento das plantas. O aumento de temperaturas extremas, as ondas de calor e as noites cálidas na estación primaveral poden provocar graves alteracións na época de floración.
Como ocorreu ao longo da historia da biodiversidade, algunhas especies vexetais poderán adaptar o seu reloxo biolóxico á nova distribución anual das estacións. Noutras, pola contra, a diminución da súa produtividade conduciraas a unha modificación das súas áreas de distribución ou mesmo á desaparición local.
*Ángel Enrique Salvo Tierra é profesor de Botánica e Planificación e Ordenación Territorial da Universidade de Málaga. Antonio Picornell Rodríguez é investigador posdoutoral en Botánica na Universidade de Málaga.
Cláusula de divulgación: Antonio Picornell Rodríguez recibe fondos da Universidade de Málaga e a Junta de Andalucía.
Ángel Enrique Salvo Tierra non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
