Lamentablemente, temos unha visión moi romántica da recuperación dos pacientes con dano neurolóxico grave que están con baixo nivel de conciencia. Unha escena prototípica é a do paciente que permanece en “coma” (mellor dito, con baixo nivel de conciencia) cos ollos pechados e que un día, de maneira brusca, ábreos e pregunta que pasou e por que está na cama.
Esta imaxe non é real e banaliza o sufrimento polo que pasan familias e pacientes no duro camiño de recuperarse dun dano cerebral severo.
Coma e estado vexetativo
O concepto médico de coma reservámolo para aqueles pacientes que sofren un dano cerebral que lles xera unha arreactividade completa e, con frecuencia, parada respiratoria que require de apoio respiratorio e ingreso en UCI.
Estes cadros poden ser producidos por múltiples causas, algunhas moi graves e outras potencialmente reversibles como unha hipoglucemia. Se a causa é grave e existe dano neurolóxico, o paciente non se vai a recuperar nese momento, senón que, no mellor dos casos, pasará por un longo proceso de recuperación. Noutros casos, o dano pode ser tan extenso e grave que evolucione a unha morte cerebral.
Nun escenario cun prognóstico non tan tráxico, o paciente pode evolucionar a unha situación de respiración espontánea e ciclo aparente de vixilia-soño. Esta situación coñécese como estado vexetativo.
Manel Monteagudo non estivo 35 anos en coma: a escuridade intermitente do escritor galego
Neste contexto, os pacientes seguen sen ter reactividade ao medio que os rodea, non emiten linguaxe, requiren de alimentación por sonda (ou habitualmente por gastrostomía) e non teñen movementos voluntarios. Abren os ollos, parpadean, pero non parecen seguir ningún estímulo nin obedecer ningunha orde.
O estado vexetativo pode manterse durante meses, pero o prognóstico é moito peor canto máis tempo pase nesa situación. Establécese unha situación de estado vexetativo persistente cando transcorreron entre 6 e 12 meses no devandito escenario. As posibilidades de recuperación posteriores son remotas.
Estado de mínima consciencia
Noutros casos, o paciente pode ir evolucionando lentamente dese estado vexetativo a unha situación coñecida como estado de mínima consciencia. Esta recuperación lenta e paulatina adoita acontecer nas primeiras semanas ou meses neste estado vexetativo. O paciente comeza a seguir algúns estímulos coa mirada, emitir algunha palabra, retirar unha extremidade fronte un estímulo… e pasa por un lento proceso de melloría paulatina nas súas funcións neurolóxicas que pode durar meses.
Neste proceso é fundamental o apoio dun enorme equipo multidisciplinar que inclúa médicos rehabilitadores, neurólogos, nutricionistas, fisioterapeutas, logopedas, enfermeiras, auxiliares… Todo iso adoita requirir dunha estancia moi prolongada en centros médicos específicos e trasládanse a domicilio cando o paciente mellorou o suficiente para poder facer un seguimento nese novo contexto.
Lamentablemente, a maioría dos pacientes con dano cerebral severo adoitan manter secuelas físicas e neurolóxicas a pesar da súa recuperación. A inmobilización prolongada e as complicacións engadidas durante a convalecencia adoitan ser unha proba moi dura para os pacientes, o que limita a recuperación neurolóxica.
En definitiva, os pacientes que se enfrontan a unha situación deste tipo terán un proceso de recuperación duro e lento que se prolongará durante meses e anos.
O sufrimento emocional e físico da familia é enorme durante todo este proceso. Non simplifiquemos un proceso tan complexo cunha imaxe distorsionada da realidade como a que se presenta nalgúns medios, no cinema ou a televisión.
* David A. Pérez Martínez é xefe do Servizo de Neuroloxía do Hospital 12 de Octubre de Madrid e Profesor asociado de Medicina na Universidade Complutense.
Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
