Dor neuropática: un problema sen solución?

*Un artigo de 

A dor é unha sensación e emoción desagradable causada, ou similar á causada, por un dano tisular real ou potencial. Ademais de ser un mecanismo fisiolóxico, conleva compoñentes emocionais e subxectivos. A súa finalidade é servir de alerta fronte a agresións ou danos no corpo. Con todo, en ocasións el mesmo pode converterse nunha enfermidade.

Publicidade

Dor nociceptiva e dor neuropática: dous cadros con distinta causa e tratamento

A dor pode ser aguda, esa sensación transitoria que todos experimentamos tras darnos un golpe. Agora ben, tamén pode ser crónico, manténdose durante máis de tres meses.

Baixo a etiqueta de dor crónica englóbanse varias síndromes e síntomas de distinta causa e prognóstico que son incapacitantes para o paciente.

Por unha banda, atópase a dor crónica nociceptivo, debido a un dano nos tecidos que detectan os nociceptores ou receptores da dor. Este pode estar causado por lesións traumatolóxicas, enfermidades reumáticas, artroses, tumores…

Para tratalo utilízanse fármacos como o paracetamol, os analxésicos non esteroideos (como o ibuprofeno) ou os opioides. Estes medicamentos, a pesar de que poden chegar a presentar efectos secundarios importantes, alivian a dor nociceptiva de maneira máis ou menos eficaz.

Por outra banda, a denominada dor crónica tamén inclúe a dor neuropática. Esta débese a danos nas neuronas que rexistran e conducen os sinais dolorosos ou nos que os procesan no cerebro.

A pesar de recibir a denominación xenérica de dor, a sensación asociada á dor neuropática é distinta á que todos sentimos ao darnos un golpe. A dor neuropática é similar a unha queimazón ou a unha descarga eléctrica sen unha localización concreta. Ademais, pode vir acompañada de sensacións anormais como formigueos ou mesmo, paradoxalmente, insensibilidade.

A prevalencia da dor neuropática non está descrita de maneira precisa, debido a que pode acompañar a outras enfermidades. Con todo, estímase que máis do 10% da poboación a sofre.

Posibles causas da dor neuropática

A dor neuropático ten múltiples causas, por exemplo:

• Amputacións
• Tumores que comprimen os nervios
• Enfermidades metabólicas como a diabetes
• Infeccións como a SIDA ou o herpes
• Lesións en nervios por mor de golpes ou cirurxías
• Efectos secundarios de fármacos como algúns antitumorais ou antirretrovirais
• Infartos no cerebro ou na medula espiñal
• Neuropatía do nervio trixémino
• Deficiencias nutricionais

Todos estes factores modifican o funcionamento das neuronas encargadas de conducir e procesar os sinais dolorosos, así como doutras células que complementan a súa función. En definitiva: cronifican o proceso, dificultando o tratamento da dor neuropática.

A dor neuropática é unha necesidade terapéutica non resolta

Hoxe en día para tratar a dor neuropática empréganse distintos fármacos. Entre outros, antiepilépticos, como pregabalina ou gabapentina; antidepresivos, como duloxetina ou parches do anestésico local lidocaína ou de capsaicina. Con todo, ningún é demasiado eficaz e ademais poden inducir efectos adversos severos.

Ademais de fármacos, para tentar aliviar a dor neuropática tamén se utilizan unha serie de terapias ou medidas non farmacolóxicas. Algunhas delas baséanse na estimulación eléctrica dos nervios. Os estudos publicados parecen mostrar un certo beneficio á hora de aliviar a dor, aínda que este é modesto. Así pois, a dor neuropática séguese considerando unha necesidade terapéutica non resolta.

Que fai a ciencia para buscar solucións á dor neuropática?

Actualmente, os esforzos para buscar fármacos para a dor neuropática diríxense á procura de novas dianas, novos lugares de actuación para os medicamentos, cuxa modulación alivie esta dor. Entre estas novas dianas atópanse as seguintes:

• Canles iónicos, que regulan a transmisión de sinais polas neuronas.
• Receptores de mediadores inflamatorios, é dicir, de substancias segregadas polas células do sistema inmune que modulan a excitabilidade neuronal.
• Encimas implicadas na xeración de radicais libres que danan ás neuronas.
• Receptores de substancias segregadas por células gliais. Estas son células do sistema nervioso que non son neuronas pero que axudan a que as neuronas transmitan os sinais.
• Dianas epixenéticas, isto é, encimas que modifican o ADN sen alterar a secuencia de bases dos xenes, incrementando ou reducindo a fabricación de proteínas.

O noso grupo de investigación, BioFarma, está especializado no cribado de alto rendemento, en probar o efecto dun número elevado de moléculas sobre células ou subunidades celulares para identificar novos fármacos.

Para a procura de fármacos contra a dor neuropática desenvolvemos varias técnicas utilizando unha liña celular inmortalizada de neurona sensorial, no marco da Unidade Mixta Esteve-USC. O emprego deste tipo de células ten varias vantaxes como, por exemplo, que non é necesario sacrificar animais para illalas.

Utilizando estas células identificamos un posible beneficio dalgúns fármacos bloqueantes de canles de calcio no tratamento da dor neuropática producido por algúns fármacos antivirais e antirretrovirais. Tamén pola liberación de mediadores inflamatorios ao redor da neurona, como sucede nos pacientes con dor neuropática desencadeada por un golpe.

Así mesmo, estudando a transcrición dos xenes, identificamos dúas posibles dianas potencialmente útiles para tratar a dor neuropática producida por un antiviral. Este fármaco produce o seu efecto prexudicial sobre a célula actuando sobre a excitabilidade neuronal e sobre a xeración de radicais libres.

Tales achados poden contribuír á apertura de vías de investigación que, a longo prazo, dean lugar a novos fármacos para combater á dor neuropática dunha maneira segura e eficaz.

Antón Leandro Martínez Rodríguez é profesor interino na área de Farmacoloxía e investigador no grupo BioFarma, Universidade de Santiago de Compostela.

José Brea é adjunct assistant professor, Universidade de Santiago de Compostela.

Maria Isabel Loza García é catedrática de Farmacoloxía, Universidade de Santiago de Compostela.

*Cláusula de Divulgación: Antón Leandro Martínez Rodríguez foi beneficiario dun contrato FPU (Formación de Profesorado Universitario) e dun contrato predoutoral da Xunta de Galicia durante a elaboración da súa tese. José Brea recibe fondos de axudas de convocatorias públicas de proxectos de investigación. Maria Isabel Loza García recibe fondos de axudas de convocatorias públicas de proxectos de investigación