Únete á nosa canle de Whatsapp
Pouco se coñecía sobre a infanta Leonor de Castela, salvo que morreu aproximadamente aos 19 anos en Montpellier por causas descoñecidas. Temos certa información contraditoria dos seus posibles acordos matrimoniais. E sobre a súa aparencia física, ningún documento gráfico rexistrado chegou ata os nosos días.
Todo cambiou cando o 10 de xuño de 2014 se levou a cabo a apertura do sartego que contiña os restos momificados de dona Leonor. Pouco despois iniciouse a investigación xenética que, agora, permitiu sacar á luz como era fisicamente unha das fillas do rei Alfonso X o Sabio.
O que se coñece da infanta
A infanta dona Leonor de Castela foi a cuarta dos once fillos e fillas lexítimos de Alfonso X o Sabio (1221-1284) e a raíña Violante de Aragón (1236-1300).
Para ambos os monarcas, 1275 foi un ano complicado. Entre outros problemas, Alfonso X enfermou gravemente e perdeu a dous dos seus fillos: o herdeiro ao trono, o infante don Fernando de la Cerda, e a súa filla, a infanta dona Leonor.
A morte da infanta Leonor ocorreu de forma repentina durante unha viaxe de volta a España desde Francia, onde acompañara o seu pai para entrevistarse co papa Gregorio X.
O rei Alfonso X decidiu que Leonor fose sepultada no convento de monxas dominicas de Caleruega (Burgos), que el mesmo fundara, e así se fixo. Deste xeito, os restos da Infanta conserváronse no sepulcro do mosteiro ata os nosos días.
Un sepulcro de madeira policromada
O sepulcro ten especial importancia, non só polo seu significado histórico senón tamén polo seu valor técnico e material, xa que se trata dun dos escasos sepulcros do século XIII realizados en madeira policromada. Por iso hai uns anos foi sometido a tomografía computerizada e análises por raios X para identificar a composición elemental dos materiais.
Cando en 2014 se abriu o féretro, atopáronse os restos de Leonor envoltos nun anaco de tea branca. Durante a primeira etapa da investigación, a roupa e outros obxectos foron retirados para ser analizados e reconstruídos.
A análise xenética foi realizada polo Grupo de Xenética Forense e Xenética de poboacións do Departamento de Medicina Legal, Psiquiatría e Patoloxía da Facultade de Medicina da Universidade Complutense, en colaboración coa Universidade de Valladolid e a Universidade de Santiago de Compostela, a partir de dous dentes ben conservados. E xira ao redor de dous obxectivos. Por unha banda, establecer a orixe biogeográfica dos restos para comprobar se é consistente coa ascendencia xenealóxica da suposta princesa europea. E, doutra banda, determinar o aspecto físico máis probable, concretamente no que se refire á pigmentación da pel, do cabelo e dos ollos.
Ascendencia europea ou do medio oriente
De acordo cos datos históricos e xenealóxicos coñecidos da familia de dona Leonor, a súa ascendencia era fundamentalmente europea e en certa parte do Mediterráneo oriental.
Pois ben, a xenética confirmouno. Analizando os marcadores xenéticos de orixe mixta, que achegan información sobre a ascendencia bioxeográfica por vía paterna e materna, púidose comprobar que os restos inhumados no sepulcro do Mosteiro de Caleruega teñen unha ascendencia fundamentalmente europea. En canto aos marcadores de orixe exclusivamente materna (o ADN mitocondrial, que se herda unicamente a través das nosas nais), indican unha procedencia europea ou de medio oriente.
Estes resultados foron contrastados cos datos históricos, e son completamente compatibles co esperado segundo a árbore xenealóxica familiar da infanta.
Cabelo negro, pel clara e os ollos de cor verde abelá
Grazas ao estudo de marcadores xenéticos relacionados co aspecto físico de dona Leonor foi posible determinar que o máis probable é que se tratase dunha moza de cabelo negro, a pel clara e os ollos de cor verde abelá.
Aínda que non foi posible contrastar esta información con ningunha fonte pictórica, o estudo xenético achega información achega do aspecto físico desta figura histórica, antes descoñecido.
*Sara Palomo Díez é profesora axudante doutora de Xenética Forense da Universidade Complutense de Madrid. Ana María López Parra, do departamento de Xenética Forense da Universidade Complutense de Madrid. Ángel Esparza Arroyo é catedrático de Prehistoria (xubilado) da Universidade de Salamanca. Cláudia F. Lopes Gomez é profesora asistente da Facultade de Medicina da Universidade Complutense de Madrid. Eduardo Arroyo-Pardo é do laboratorio de Xenética Forense e Xenética de Poboacións da Facultade de Medicina da Universidade Complutense de Madrid. María Victoria Lareu Huidobro é catedrática de Medicina Legal e Forense e directora do Instituto de Ciencias Forenses (Incifor) da Universidade de Santiago de Compostela.
Cláusula de divulgación: Sara Palomo Díez recibiu fondos da Dirección Xeral de Patrimonio e Cultura da Consellería de Cultura e Turismo da Xunta de Castela e León para a realización desta investigación.
Ana María López Parra, Cláudia F. Lopes Gomes, Eduardo Arroyo-Pardo, María Victoria Lareu Huidobro e Ángel Esparza Arroyo non reciben salarios, nin exercen labores de consultoría, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis alá do posto académico citado.
