Únete á nosa canle de Whatsapp
O iceberg A-76 desprendeuse recentemente da plataforma de xeo Ronne no mar de Weddel, Antártida Occidental. Cunha superficie superior á illa de Mallorca, o A-76 ostenta o título do iceberg máis grande do planeta. Previamente, o ‘récord’ correspondía ao iceberg A-68, que tamén se desprendeu na Antártida Occidental.
O desprendemento destes icebergs é un proceso natural, é dicir, que non se pode relacionar directamente co cambio climático. Aínda así, chama a nosa atención porque os icebergs, xunto ás plataformas de xeo das que se desprenden, son os últimos bastións que protexen o casquete glaciar antártico do derretemento.
Ambos aboian no océano sen causar un aumento do nivel do mar cando se derreten; simplemente agregan auga doce ao océano. Con todo, o desprendemento de icebergs e o colapso das plataformas de xeo adoitan ser sinais de alarma dun inminente aumento do nivel do mar. Isto débese a que estas plataformas impiden que o casquete glaciar desemboque no océano, neste caso si, aumentando o nivel do mar.
A medida que aumenta a frecuencia destes procesos, crece a preocupación de que a Antártida aproxímese a un punto de inflexión por efecto do quecemento antropoxénico. O seu desxeo pode conlevar un rápido e imparable aumento do nivel do mar que afectaría a zonas costeiras e a cen millóns de persoas en todo o mundo.
Augas cálidas derreten o xeo antártico
Ademais do quecemento atmosférico, as causas do adelgazamento e o eventual colapso dunha plataforma de xeo están ligados a procesos que teñen lugar baixo a superficie do mar, en especial na Antártida Occidental. A auga profunda circumpolar é unha masa de auga relativamente cálida e salina que forma parte da corrente circumpolar antártica e orixínase no afastado Atlántico Norte. Esta aflora cara á superficie interactuando coas plataformas de xeo e provocando o seu adelgazamento e retroceso.
A cantidade de auga profunda circumpolar que invade a plataforma continental depende da batimetría e da forza e a posición dos ventos (do oeste) que sopran ao redor da Antártida. Estes foron fortalecéndose e desprazándose cara ao sur no último século, aumentando así a cantidade de auga cálida que ameaza as plataformas de xeo.
O manto de xeo máis antigo do planeta
A Antártida ten a capa de xeo máis antiga e grande da Terra. Esta inclúe o casquete glaciar, as correntes de xeo e as plataformas de xeo. En condicións idóneas, hai un equilibrio entre a masa que se gaña polas nevadas e a masa que se perde a través do fluxo de xeo cara ao océano, onde se produce o derretimiento das plataformas de xeo e dos icebergs. Se o derretemento ao longo da costa excede as nevadas no interior da península, a Antártida perde masa e o nivel do mar sobe.
A glaciación da Antártida ocorreu fai uns 34 millóns de anos, cando o seu illamento tectónico resultou tamén no seu illamento térmico polo desenvolvemento da corrente circumpolar antártica. Mentres tanto, os niveis de CO₂ atmosféricos descenderon ata alcanzar unha concentración superior á actual, aproximadamente un 80% máis.
Modelos matemáticos suxeriron que esta variación do nivel de CO₂ foi un factor determinante para o seu glaciación. Doutra banda, a súa completa desglaciación elevaría o nivel do mar global 60 metros. Destes, 5 metros virían do desxeo da Antártida Occidental, que é a rexión máis vulnerable da península antártica e da cal se desprenderon os icebergs A-76 e A-68.
Un reservorio de auga doce que ameaza as costas
A Antártida almacena o 60% da auga doce da Terra, o volume de auga que se necesitaría para encher seis concas mariñas do tamaño do mar Mediterráneo. A descarga de grandes volumes de auga doce no océano ten un dobre efecto:
- Por unha banda, reduce a salinidade (e a densidade) do océano alterando a circulación oceánica e por tanto o clima.
- Polo outro, aumenta os niveis dos nosos mares e océanos. Isto representa unha ameaza para as zonas costeiras de baixa elevación, é dicir, as que se atopan a menos de 10 metros sobre o nivel do mar. 700 millóns de persoas (o 10% da poboación mundial) viven nestas zonas, incluíndo 50 millóns en Europa e 4 millóns en España.
Cal será a contribución da Antártida ao aumento do nivel do mar no futuro? Os modelos suxiren que depende en gran medida de se logramos manter o quecemento global para o século XXI dentro dos limiares (1,5 a 2°C) previstos polo Acordo de París.
De excederse estes límites, existe o risco de que as plataformas máis vulnerables (como a plataforma Thwaites) colapsen. Isto expoñería o planeta a un aumento irreversible do nivel do mar, aproximadamente 5 centímetros por década e así, durante varios séculos.
O futuro da Antártida depende da interacción entre o xeo e a auga cálida do océano. Recentemente conseguiuse observar como a auga profunda circumpolar entra en contacto coa plataforma de xeo Thwaites. Observar estes procesos noutras plataformas de xeo é unha prioridade para mapear as áreas de maior vulnerabilidade na Antártida. Isto permitiríanos determinar se os desprendementos de icebergs como o A-76 e A-68 son unha alerta da inminente subida do nivel do mar ou simplemente falsas alarmas.
* Gianluca Marino é Investigador Distinguido do Programa Beatriz Galindo no Palaeoclimatology Lab do Centro de Investigación Mariña (CIM) da Universidade de Vigo; Elisabeth Losa Adams é investigadora posdoutoral en Mineraloxía, Xeoquímica e Paleoclima no Palaeoclimatology Lab do CIM Universidade de Vigo.
Cláusula de divulgación: Gianluca Marino ten filiación coa Australian National University e recibe fondos del Ministerio de Ciencia e Innovación (PID2019-109653RB-I00); e Elisabeth Losa Adams recibe fondos do Ministerio de Ciencia e Innovación (PID2019-109653RB-I00).
