Únete á nosa canle de Whatsapp
Veteranas e novas potencias espaciais, así como empresas privadas, puxeron a súa atención nos recursos espaciais, especialmente nos minerais. Sen ir máis lonxe, empresas como a startup estadounidense AstroForge apostan pola minería espacial en asteroides. E no marco do Programa Artemisa, liderado pola NASA, expoñen explotar estes recursos no propio espazo para conseguir combustibles e materias primas coas que construír estruturas.
Para lexitimar as súas aspiracións están a producirse desenvolvementos xurídicos a nivel nacional e internacional que parecen contradicir os principios nos que se sustentou ata o de agora o Dereito do Espazo.
Máis aló da súa regulación xurídica, estas actividades tamén expoñen importantes desafíos sociais, económicos e ambientais, entre eles a repartición de beneficios, o papel do sector privado, os seus efectos sobre a economía mundial, a sustentabilidade das actividades espaciais ou a protección do medioambiente espacial e terrestre.
Quedouse obsoleto o Tratado do Espazo?
O Tratado do Espazo, de 1967, foi o primeiro instrumento xurídico internacional vinculante do Dereito do espazo e estableceu os seus principios básicos. Foi negociado na Comisión sobre a Utilización do Espazo Ultraterrestre con Fins Pacíficos (COPUOS) das Nacións Unidas, o foro no que se desenvolveu historicamente o dereito do espazo. Conta cun amplo número de Estados parte, incluíndo as principais potencias espaciais.
Con el, o espazo declarouse aberto á súa exploración, utilización e investigación científica por todos os Estados, sen discriminación. Estas actividades deberán realizarse, ademais, en proveito e en interese de todos os países, independente do seu grao de desenvolvemento económico e científico.
Ao mesmo tempo, dacordo co seu artigo II, o espazo non poderá ser obxecto de apropiación nacional por reivindicación de soberanía, uso ou ocupación, nin de ningunha outra maneira.
Leis nacionais que permiten a apropiación de recursos espaciais
A redacción do artigo II do Tratado do Espazo parece deixar pouca marxe para a súa interpretación. Con todo, varios Estados adoptaron nos últimos anos leis nacionais que lexitiman a explotación dos recursos espaciais e permiten a súa apropiación.
Constitúe un bo exemplo a Space Act estadounidense, adoptada en 2015 baixo a presidencia de Barak Obama. Atribúe a calquera cidadán estadounidense o dereito a calquera recurso espacial que obteña, incluída a súa posesión, propiedade, transporte, uso e venda. Tenta aclarar que con iso non está a afirmar a soberanía, dereitos soberanos ou exclusivos, xurisdición ou propiedade sobre ningún corpo celeste. Unha lei similar luxemburguesa de 2017 outorga dereitos parecidos a sociedades con sede nese país.
En outubro de 2020, oito Estados, con Estados Unidos á cabeza, asinaron os Acordos Artemisa. Unha vintena de Estados máis uníronse desde entón, incluída España. Non se trata propiamente dun tratado internacional e, por iso, non resulta tecnicamente vinculante. Con todo, prevé a explotación dos recursos espaciais como apoio ás actividades de exploración do espazo do Programa Artemisa liderado pola NASA.
Tentan xustificar a súa compatibilidade co Tratado do Espazo indicando que a extracción de recursos espaciais non constituiría intrinsecamente unha apropiación nacional conforme o seu artigo II.
Na mesma liña, unha Orde executiva adoptada polo expresidente Donald Trump en abril de 2020 xustificaba xa o dereito para explorar, recuperar e usar os recursos do espazo na posibilidade que outorgan para a exploración, estancia permanente e investigación científica exitosa na lúa e a futura misión a Marte.
As citadas leis nacionais, así como os Acordos Artemisa, pretenden lexitimar unha controvertida interpretación do artigo II do Tratado do Espazo que distingue a apropiación ou declaración de soberanía sobre os corpos celestes –que estaría prohibida– da dos seus recursos naturais –que estaría permitida e abarcada pola liberdade de utilización e exploración do espazo–.
Esta interpretación contradi para moitos o espírito do Tratado do Espazo e doutros, como o Tratado da Lúa de 1979. Este último contén unha formulación do principio de non apropiación similar á do Tratado do Espazo e declarou expresamente á Lúa e os seus recursos naturais patrimonio común da humanidade.
Os Estados comprometíanse, ademais, a establecer un réxime internacional para a explotación deses recursos. Pero o Tratado da Luna ten só 17 Estados partes, entre os que non se atopan as principais potencias espaciais.
A necesidade dun debate global e inclusivo
Desenvolvementos xurídicos máis recentes –aínda que non vinculantes–, como a Axenda “Espazo2030”, adoptada pola Asemblea Xeral das Nacións Unidas en 2021, pretenden guiar as actividades espaciais cara a unha maior sustentabilidade e cooperación internacional. No marco da COPUOS están a estudarse tamén posibles modelos de normas xurídicas aplicables á exploración, explotación e utilización dos recursos espaciais.
Esperemos que estas iniciativas axuden a canalizar a explotación dos recursos espaciais dunha maneira multilateral e inclusiva para que redunde, efectivamente, no beneficio de todos.
Laura Movilla Pateiro: Área de Dereito Internacional Público e Relacións Internacionais, Universidade de Vigo
Cláusula de divulgación: Laura Movilla Pateiro non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
