A covid persistente forma un mosaico de incógnitas que precisan unha resposta urxente. Aínda que nos últimos dous anos aprendemos moito sobre esta enfermidade —sobre as súas causas, a súa incidencia, os biomarcadores que nos avisan da súa presenza e os potenciais tratamentos— quedan aínda moitos problemas por solucionar.
Cantas persoas a padecen?
Semanas ou meses despois de sufrir unha infección por SARS-CoV-2, os síntomas poden regresar; ou quizais nunca desapareceron e atenuáronse ou agraváronse. Algunhas persoas padecen trastornos cardíacos, renais, hepáticos ou nerviosos duradeiros despois de pasar a doenza. Este vaivén de patoloxías sen tratamento específico fai que nos enfrontemos a un problema real chamado covid persistente.
O caso é que descoñecemos a súa prevalencia exacta porque a ampla gama de síntomas superponse con moitas outras afeccións. Ademais, non existen probas de diagnóstico definitivas nin clasificatorias.
Descoñécese a prevalencia exacta da covid persistente
Nunha das primeiras metaanálises publicadas, o noso equipo recompilou os 50 síntomas principais dos pacientes con covid prolongada rexistrados en 2020. 8 de cada 10 adultos infectados padecían polo menos un deses síntomas meses despois. Un estudo máis actual nos Países Baixos indica que 1 de cada 8 persoas desenvolveron algunha afección en comparación con grupos de control.
Hai que precisar que estamos a falar de dous tipos de pacientes. Se os afectados tiveron unha infección severa e foron hospitalizados, a covid persistente manifestouse aproximadamente na metade dos casos. O segundo grupo inclúe a persoas con infeccións leves ou asintomáticas, que desenvolven síntomas dentro dos tres meses posteriores á infección.
A lista de alteracións incluía fatiga crónica, dores torácicas, dificultade para respirar, dor muscular, dores de cabeza e un amplo abanico de manifestacións neurolóxicas. En total, asociáronse máis de 200 síntomas coa covid persistente, e certos factores, como a vacinación ou o tipo de variante de SARS-CoV-2 que causou a infección, poden determinar o seu impacto.
Hai máis de 200 síntomas asociados á doenza
Por exemplo, aínda é unha incógnita a prevalencia da enfermidade prolongada nas persoas infectadas coa subvariante de ómicron BA.5 e previamente vacinadas coas doses de reforzo. De calquera forma, a intensidade e a duración dos seus síntomas probablemente sexan menores.
Por que se produce?
A orixe do quebracabezas de síntomas que caracterizan a covid persistente pode ir desde a desregulación do sistema inmunolóxico ata alteracións no sistema nervioso autónomo que causan disfunción inmunitaria ou disautonomía; é dicir, unha alteración das funcións fisiolóxicas involuntarias: o pulso, a respiración e a temperatura corporal. Pode causar mareos, fatiga, desmaios e outros problemas.
Algunhas hipóteses apuntan a unha inflamación crónica desencadeada por unha resposta esaxerada do sistema inmune despois da infección, que se prolonga grazas aos reservorios do virus que o organismo non puido eliminar por completo. Esta sobreactuación tamén pode xerar coágulos de sangue.
Outra teoría céntrase na autoinmunidade e a acción dos autoanticorpos –anticorpos que atacan os nosos tecidos– xerados tras a infección. Talvez ambas as causas coexistan, e mesmo haxa moitas máis, o cal dificulta a procura dun único tratamento que abarque todas as dianas.
Tamén son necesarios estudos que avalíen outros factores, como as variantes asociadas á enfermidade, os síntomas que xa padecía o paciente antes da infección e que se agravan, o peso da vacinación e o feito de que os grupos de control nas investigacións sexan apropiados.
Pode diagnosticarse con precisión?
Aínda que se recoñece amplamente a existencia da covid persistente, varían os criterios para declarala e diferentes autoridades médicas admiten unha diversidade de síntomas e niveis de gravidade. Para confirmar o diagnóstico canto antes é moi importante dar cun perfil que poida definir a enfermidade e dirixir os tratamentos.
Normalmente, os diagnósticos clínicos baséanse en análises de sangue que tratan de establecer un perfil patolóxico individualizado. En calquera caso, un requisito é unha proba de pasar a covid no historial clínico. Lamentablemente, as institucións deixan aos pacientes a responsabilidade de demostralo para poder acceder a servizos médicos ou sociais.
A diminución dos niveis de cortisol podería ser un indicador de covid persistente
Pero non todo ten que depender da proba de infección inicial. Un estudo recente identificou patróns de medición obxectivos que permiten diagnosticar a covid persistente cun 94% de acerto. Os indicadores inclúen a reactivación do virus do herpes e a existencia de diversos anticorpos, autoanticorpos e marcadores celulares e inmunitarios.
Tamén avisaría da súa presenza unha diminución dos niveis de cortisol, producido pola glándula suprarrenal en resposta ao estrés, e da hormona adrenocorticotrópica, segregada pola glándula pituitaria, o cal indicaría que a raíz do problema está no cerebro. Isto pon de relevo a disfunción do chamado eixo hipotálamo-pituitario-suprarrenal, que podería ligarse á fatiga, ao aumento da frecuencia cardíaca ou aos mareos.
Cando dispoñeremos de tratamentos personalizados?
A día de hoxe non se aprobou ningún fármaco para tratar a covid persistente, polo que os médicos recorren a paliar síntoma a síntoma. Nalgunhas ocasións, e debido á desesperación por eliminar os síntomas, os pacientes adminístranse a si mesmos terapias que non foron validadas.
Neste sentido, é crucial investigar en profundidade por que algunhas persoas presentan síntomas prolongados e outras non. Podemos atopar factores xenéticos ou hormonais, ou quizá inflúa o estado e a composición da microbiota intestinal, o conxunto de microorganismos que habitan o noso sistema dixestivo. Predicir quen sufrirá eses síntomas e dar coas causas achegaranos a dispoñer dun tratamento efectivo.
Actualmente, as estratexias terapéuticas apuntan a controlar os síntomas, especialmente os neurolóxicos ou os que afectan o sistema cardiovascular. De momento continúase experimentando con terapias de rehabilitación ou con cócteles de fármacos como esteroides, antiinflamatorios, antivirais, anticoagulantes, suplementos dietéticos ou terapia celular. Con todo, a súa efectividade aínda está por probar.
A día de hoxe non se aprobou ningún fármaco para tratar a enfermidade
Aínda que hai máis de douscentos ensaios clínicos en curso investigando tratamentos contra a covid persistente, fan falta máis ensaios aleatorios. A maioría dos casos requiren unha terapia combinada, e debemos considerar como se pode utilizar este armamento farmacolóxico para obter o máximo efecto. É probable que isto implique combinar medicamentos antivirais e inmunomoduladores (para mellorar a resposta inmunitaria).
Comprender mellor as causas da covid persistente e pescudar como tratala brinda unha oportunidade para aprender sobre a enfermidade que esixe un esforzo coordinado e a nivel internacional. O financiamento público e privado supoñen un apoio fundamental, pero segue sen atoparse unha terapia eficaz fronte á crecente avalancha de pacientes. Teríase que axilizar a investigación cando os resultados sexan alentadores.
Para aprender sobre a enfermidade é preciso un esforzo coordinado e internacional
A pesar da relaxación nas políticas de contención da pandemia, debemos seguir protexéndonos e manter a cautela fronte á enfermidade. Por moi optimistas que sexan nosas proxeccións, a covid persistente é unha realidade que pode causar morbilidade crónica e discapacidades a millóns de persoas, con gran impacto socioeconómico e nos sistemas de saúde.
O recoñecemento, o diagnóstico e o acceso á atención sanitaria son dereitos dos pacientes. Ata que non exista un maior coñecemento da enfermidade e tratamentos eficaces, o mellor que podemos facer é evitar infectarnos –ou reinfectarnos– de covid.
*Sonia Villapol é assistant professor no Houston Methodist Research Institute.
Cláusula de divulgación: Sonia Villapol non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.