Oito de cada 10 pacientes con Covid-19 presentaban polo menos un síntoma persistente desde os 14 días ata as 16 semanas despois da infección aguda, aínda que algúns efectos poderían durar máis. É a principal conclusión que extraemos dunha metaanálise que se pode consultar nesta prepublicación de medRxiv.
Neste traballo analizamos case 19000 estudos que destaparon 55 efectos persistentes despois da infección aguda. Os datos foron extraídos dos historiais de 47 910 persoas de entre 17 e 87 anos que participaron en 15 estudos que avaliaran síntomas ou parámetros de laboratorio a longo prazo. Cada estudo tiña un mínimo de 100 pacientes. Nove estudos foron de Gran Bretaña ou Europa, tres foron dos Estados Unidos, e o resto de Asia e Australia. Seis estudos centráronse só en persoas hospitalizadas por Covid-19; os outros incluíron casos leves, moderados e graves.
Un estudo previo en Wuhan (China) e publicado en The Lancet, mostrou que o 76% dos pacientes que requiriron hospitalización informaron de polo menos un síntoma seis meses despois, e a proporción foi maior nas mulleres. Os síntomas máis comúns foron fatiga ou debilidade muscular e dificultades para durmir. Ademais, o 23 % informou de ansiedade ou depresión durante o seguimento.
O que sabemos dos coronavirus anteriores, SARS e MERS, é que os dous comparten características clínicas coa Covid-19, incluídos os síntomas persistentes. As persoas que sobreviviron ao SARS mostraron anomalías pulmonares meses despois da infección e o 28% das persoas presentaban disfunción pulmonar ata dous anos despois.
Os síntomas da Covid-19 persistente foron fatiga, dor de cabeza, trastorno por déficit de atención, caída do cabelo, disnea ou anosmia
En canto aos síntomas psicolóxicos, tamén se reportaron altos niveis de depresión, ansiedade e trastorno de estrés postraumático a longo prazo en pacientes previamente infectados con outros coronavirus. No caso dos sobreviventes de MERS, tamén se atendeu ao 33% das persoas con fibrose pulmonar, así como con trastornos de tensións e ansiedade postraumáticos a longo prazo.
Os efectos da Covid-19 a longo prazo máis comunmente identificados foron fatiga (58%), dor de cabeza (44%), trastorno por déficit de atención (27%), caída do cabelo (25%), disnea (24%) ou anosmia (24%).
Outros síntomas persistentes foron pulmonares (tose, opresión torácica, diminución da capacidade de difusión pulmonar, apnea do soño, fibrose pulmonar), cardiovascular (arritmias, miocardite), neurolóxica ou psiquiátrica (perda de memoria, depresión, ansiedade, trastornos do sono). Durante o seguimento, o 34% dos pacientes tivo unha radiografía de tórax anormal. Tamén se observaron marcadores sanguíneos elevados que se poderían utilizar como prognóstico da enfermidade.
A caída do cabelo atópase no 25% dos casos despois da Covid-19 e podería considerarse como un efluvio telóxeno, definido como a caída difusa do cabelo despois dun factor estresante importante ou unha infección sistémica por coronavirus. É causada por transicións foliculares prematuras da fase de crecemento activo á fase de repouso, dura aproximadamente tres meses, pero pode causar angustia emocional e desencadear enfermidades neurolóxicas.
A perda do gusto e ou olfacto prolóngase ata catro meses, e os expertos recomendan para a súa recuperación o adestramento olfactivo
A perda do gusto ou olfacto é transitoria durante a fase aguda da Covid-19, pero é certo que os rexistros que atopamos indican que pode ser persistente en aproximadamente un 20% dos casos e durar ata polo menos catro meses. Os expertos recomendan tratar as disfuncións olfactivas causadas polo coronavirus a través de pingas de vitamina A, esteroides, pero principalmente cun adestramento olfactivo, que rexenera as neuronas olfactivas danadas pola Covid-19 e axúdaas para recuperarse antes.
A neuroinvasión do SARS-CoV-2 pode afectar o cerebro e deixar secuelas a nivel neurolóxico. Ademais da entrada directa do coronavirus no sistema nervioso, sexa por vía do nervio olfatorio, ou pola súa circulación polo sistema sanguíneo, existen outros problemas neurolóxicos que xorden pola inflamación e hipercoagulación que se produce no desenvolvemento desta enfermidade.
Xa se observaron discapacidades neurocognitivas asociadas con enfermidades virales que causan disfunción no sistema inmunolóxico e metabólico, como ocorre na Covid-19. As persoas que padecen problemas neuropsiquiátricos ten un alto risco de mortalidade pola Covid-19, pero tamén existen factores poden ser a resposta aos problemas neuropsiquiátricos posteriores. Un diagnóstico temperán de problemas psiquiátricos é moi importante para poder recibir tratamento, e ser considerados como grupos de risco nesta enfermidade.
Existe unha necesidade de estudos prospectivos. Os Centros para o Control e Prevención de Enfermidades dos Estados Unidos (CDC) pretenden identificar canto de comúns son estes síntomas, quen ten máis probabilidades de telos e se finalmente se resolven. Tamén son necesarios máis estudos para determinar se algúns dos síntomas, sobre todos os psicolóxicos, son debidos directamente ao virus ou á situación de estrés que supón enfrontarse á pandemia ou para os efectos secundarios da intubación e os tratamentos.
Ata a data, non existe un diagnóstico establecido para a condición persistente da Covid-19. Por tanto, necesítanse con urxencia medidas preventivas, técnicas de rehabilitación e estratexias de manexo clínico deseñadas para abordar os efectos a longo prazo. Desde unha perspectiva clínica, a necesidade de equipos multidisciplinares con perspectivas completas do paciente para abordar a atención a longo prazo da Covid-19, con vixilancia da duración e o tratamento de cada síntoma e realizar un seguimento para determinar se estes efectos a longo prazo complican enfermidades anteriores, son unha continuación da Covid-19, ou poden desencadear outras enfermidades no futuro.
Referencia: More than 50 Long-term effects of COVID-19: a systematic review and meta-analysis (Publicado no repositorio medRxiv).
* Sonia Villapol é profesora asistente no Instituto de Investigación Houston Methodist.
Cláusula de divulgación: a autora non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
