Non é novidade que estamos a vivir unha pandemia vírica sen precedentes. O SARS-CoV-2, causante da enfermidade Covid-19, infecta por centos de miles de persoas. Levou a unha situación límite a hospitais de medio mundo e causou un terremoto económico dunha magnitude aínda imposible de calcular. Hai tan só uns meses, o coronavirus SARS-CoV-2 non existía. Polo menos, non como causante dunha patoloxía en humanos.
Até hai non tanto tempo, o virus infectaba animais. Pasou deles ao ser humano dunha maneira que aínda non está clara, pero que sen dúbida ten que ver cos –para nós, exóticos– mercados de animais salvaxes chineses. Alí amoréanse especies diversas á espera de ser vendidas como alimentos. Algo similar ocorre co ébola, que se transmite ocasionalmente ao home a través da carne de mono que se consome nalgunhas rexións de África.
De animal a humano, e de aí a conquistar o mundo. Como é posible? Como pode algo tan pequeno, do que nin sequera tiñamos oído falar, infectarnos de súpeto con tanta facilidade e multiplicarse exponencialmente como se estivese deseñado para iso? A resposta a esta pregunta non está nas teorías de conspiración, que sosteñen que o axente causante da Covid-19 é unha arma biolóxica, senón en algo moito máis potente que calquera exército ou grupo terrorista.
Existen millóns de seres vivos que se reproducen, mutan e intercambian xenes. A biosfera é incriblemente diversa, e tamén moi promiscua. Moitos dos millóns de variantes de virus que infectan aos animais acaban entrando en contacto cos seres humanos, pero non son capaces de infectarnos, ou fano de xeito moi feble. Por causa do azar, algunhas destas variantes si infectan humanos, provocan enfermidades e transmítense entre a poboación de maneira limitada, e aquí acaba todo.
Cando, unha vez máis por azar, o virus atopa as condicións necesarias para estenderse, faio. Ás veces coa potencia da cepa de gripe que causou a famosa epidemia de 1918 –que se estendeu polas trincheiras da Primeira Guerra Mundial–. Ou coa virulencia coa que agora se estende por todo o mundo o SARS-CoV-2.
Todo isto pode resultar estraño. Unha epidemia é só azar? Realmente non o parece. É verdade que hai algo máis.
O experimento da piscina
Poñamos un exemplo que non ten nada que ver coa bioloxía. Imaxinemos que temos unha piscina chea de pelotas en vez de auga. Miles de pelotas, de todos os tamaños imaxinables; desde pequenas como unha de tenis de mesa, ata grandes como as de baloncesto.
Agora imaxinemos que introducimos un aro atado a un bastón dentro da piscina. Digamos que o aro ten 13,2 cm de diámetro, aínda que podería ser de calquera outra medida. Se movemos o aro arriba e abaixo dentro da piscina para pescar as pelotas, ao cabo de pouco tempo seleccionaremos unha de, casualmente, 13,2 cm de diámetro. Encaixaría exactamente no aro, quedando atrancada. Seleccionada. O virus é esa pelota.
“O virus encaixa no noso aro, na nosa forma de relacionarnos, de viaxar (…). Tarde ou cedo, tiña que pasar”
El xa estaba alí, como a pelota de 13,2 cm de diámetro, e foi un suceso (o paso do aro) o que permitiu a súa selección. Todos os demais virus –como o resto de pelotas– non foron seleccionados porque non encaixaban no aro. O SARS-CoV-2 si que encaixa no noso aro (nosa maneira de relacionarnos, de respirar, de tocar, de viaxar e de tusir).
O número de virus é infinitamente superior ás pelotas que caben nunha piscina. Aínda por riba –a diferenza das pelotas– os virus mutan, cambian. Así que, máis tarde ou máis cedo, isto tiña que pasar. A nosa interacción cos animais (pasar o aro pola piscina) acaba pescando un virus novo que infecta humanos, salta de aeroporto en aeroporto e se amplifica nos hospitais, entre os enfermos e o persoal sanitario. Non é a primeira vez que ocorre, nin será a última.
Unha arma de dobre fío
A boa noticia é que o mecanismo responsable da potencia mortífera deste virus –a selección natural que descubriu Darwin– pode ser, paradoxalmente, a clave para desfacernos del.
Existen antivirais que funcionan moi ben contra outros virus, como o do herpes e a sida. De maneira que unha opción terapéutica prometedora é a procura de compostos naturais con actividade antiviral para loitar contra a Covid-19. Temos que atopar unha substancia nalgún lugar da nosa biosfera –na lingua dunha vaca, no fondo dos océanos, na superficie dunha placa solar ou no intestino humano– que poida interferir co ciclo de vida deste virus maldito.
Sería como buscar unha agulla nun palleiro de non ser, de novo, pola selección natural. Esta permitiranos avaliar rapidamente miles de mostras naturais, retendo aquelas que demostren actividade fronte ao virus. Como en Star Wars, a selección natural é a forza capaz de case todo. Ten o reverso tenebroso nos virus e bacterias patóxenas que nos fan enfermar, pero tamén o lado luminoso en todas as ferramentas que usamos os microbiólogos para identificar compostos con actividades biolóxicas incribles, por exemplo, destruír virus. Niso estamos. Que a forza da selección natural nos acompañe a todos.
* Manuel Porcar é microbiólogo e coordinador do grupo de Biotecnoloxía e Bioloxía Sintética do I2SysBio da Universitat de Valéncia.
Cláusula de divulgación: o autor recibe fondos do Mineco e a Comisión Europea.
