*Un artigo de The Conversation
Tendemos a pensar que o sarampelo é unha enfermidade inofensiva e que xa está máis que superada. Pero equivocámonos: trátase dunha enfermidade viral grave, altamente contaxiosa, de fácil propagación, que se pode contraer a calquera idade e que pode derivar en complicacións severas e mesmo a morte.
Por iso debería preocuparnos que entre os anos 2016 e 2019 o número de casos notificados de sarampelo en todo o mundo aumentase un 556% ata alcanzar os 869.770, a cifra máis alta desde 1996. Máis de 140.000 persoas morreron de sarampelo no ano 2018, na súa maioría nenos menores de 5 anos.
É máis, entre os anos 2018 e 2020, unha epidemia de sarampelo rexistrada na República Democrática do Congo infectou a máis de 460.000 nenos e causou preto de 8.000 mortes.
“Entre os anos 2016 e 2019 os casos notificados incrementáronse un 556%”
O ascenso continúa, e a ONU xa alertou de que, durante os dous primeiros meses de 2022, os casos de sarampelo subiron un 79% a nivel global). Entre setembro de 2021 e febreiro de 2022, Somalia notificou 5.760 casos de sarampelo, Nixeria 5.613 casos, India 4.178 casos, Etiopia 1.979 casos, Paquistán 1.861 casos, e así poderiamos seguir enumerando países afectados por miles de infectados). Son moi malas noticias.
Desapareceu en Estados Unidos, pero volveu
Algúns países occidentais tamén seguen esta tendencia. No ano 2000, os Estados Unidos declararon eliminado o sarampelo do seu territorio. Con todo, en 2019 foron notificados case 1.300 casos de sarampelo en 31 estados do país, a cifra máis alta desde 1992. Que está a ocorrer?
A análise do gromo de sarampelo de 2018-2019 na cidade de Nova York, o máis grande do país en case tres décadas, identificou os factores que fixeron que o brote fóra tan grave. Consistía nin máis nin menos nunha vacinación tardía de nenos pequenos, combinada cun maior contacto entre eles, probablemente a través das denominadas measles parties (festas contra o sarampelo) deseñadas para infectar os nenos á mantenta.
O gromo de 2018-2019 en Nova York foi o máis grande do país en case tres décadas
As infeccións ocorreron principalmente en nenos pequenos de 1 a 4 anos e bebés menores de 1 ano. Para conter o brote, o Departamento de Saúde e Hixiene Mental da Cidade de Nova York lanzou extensas campañas de vacinación e ordenou a vacinación obrigatoria de todas as persoas que vivían, traballaban ou asistían á escola nos códigos postais afectados.
Como resultado, entre outubro de 2018 e xullo de 2019, máis de 32.000 persoas menores de 19 anos foron vacinadas contra o sarampelo, a parotidite e a rubéola (MMR), e o brote diminuíu.
As análises posteriores apuntan a que, sen as campañas de vacinación, o brote podería infectar a entre 6.500 e 8.100 persoas en comparación cos 649 casos reais. É evidente que as chamadas “festas contra o sarampelo” son unha práctica insensata e perigosa que debe ser erradicada.
Os franceses non confían nas vacinas
Antes da introdución da vacina contra o sarampelo en 1963 e a vacinación xeneralizada, producíanse epidemias importantes de sarampelo aproximadamente cada 2 ou 3 anos e a enfermidade causaba ao redor de 2,6 millóns de mortes anuais. Entre o ano 2000 e 2018, a vacinación contra o sarampelo evitou aproximadamente 23,2 millóns de mortes.
A pesar das evidencias, unha enquisa global realizada en 67 países e publicada no ano 2016 concluíu que a confianza na seguridade das vacinas en Francia era a máis baixa do mundo. E iso aumenta o risco de gromos infecciosos, incluído o sarampelo). Quizais por esta cuestión, no ano 2019 os casos de sarampelo en Francia ascenderon a 2.637.
Por fortuna, segundo datos do ano 2020, a confianza na importancia e a seguridade da vacina contra o sarampelo aumentou notablemente nun gran número de países e, en xeral, na Unión Europea é considerada alta.
Entre o ano 2000 e 2018, a vacinación contra o sarampelo evitou aproximadamente 23,2 millóns de mortes
En España a confianza nas vacinas é positiva. O programa de vacinación coa vacina MMR (sarampelo, rubeola e parodite) foi introducido no noso país en 1981. A vacina MMR contén virus vivos atenuados do sarampelo e a parotidite, preparados en cultivos de células de embrión de pito. Tamén contén virus da rubéola vivo atenuado, preparado en fibroblastos de pulmón diploide humano.
A cobertura de vacinación constantemente alta permitiu que España fose declarada libre de transmisión endémica de sarampelo no ano 2014. No ano 2017, a Organización Mundial da Saúde para Europa declarou eliminado o sarampelo en España tras a ausencia de transmisión endémica durante un período de polo menos 36 meses. Desde entón, os casos e brotes de sarampelo notificados no país foron sempre importados ou relacionados con importacións.
A diversidade do virus do sarampelo
A OMS recoñece 24 xenotipos do virus do sarampelo (A, B1, B2, B3, C1, C2, D1, D2, D3, D4, D5, D6, D7, D8, D9, D10, D11, E, F, G1, G2, G3, H1 e H2), divididos en oito clados (A– H). A pesar da súa heteroxeneidade xenética, o virus do sarampelo é considerado serolóxicamente monotípico e a maioría das cepas vacinais dispoñibles derivan da cepa Edmonston, unha cepa de xenotipo A illada en 1954.
Na actualidade, só tres dos 24 xenotipos de virus do sarampelo coñecidos son responsables de gromos en todo o mundo. O xenotipo H1, que é endémico en China; o B3, que se presenta principalmente en países africanos, onde se orixinou; e o xenotipo D8, orixinado en Asia, na década de 1980, pero que agora está estendido por todo o mundo.
Os xenotipos D8 e B3 son os xenotipos responsables dos gromos ocorridos nos últimos anos en Europa, Asia e América do Norte.
A pandemia de covid-19 suspendeu a vacinación
Desafortunadamente, a pandemia de covid-19 tivo efectos graves nos programas de vacinación e nos sistemas de vixilancia contra o sarampelo en moitos países. En marzo de 2020, a Organización Mundial da Saúde (OMS) emitiu unha serie de pautas que indicaban que as campañas de vacinación masivas debían suspenderse para manter o distanciamento físico e minimizar a transmisión do coronavirus.
A interrupción dos servizos de inmunización, mesmo por períodos breves, deu lugar a persoas máis susceptibles e a máis comunidades cunha cobertura de protección inferior ao 95%, que é a que se necesita para a inmunidade colectiva no caso do sarampelo. O resultado foron máis gromos de sarampelo en todo o mundo.
A interrupción dos servizos de inmunización xerou comunidades cunha cobertura de protección inferior ao 95%
Calcúlase que unha simple diminución do 15% nas vacinas rutineiras contra o sarampelo podería aumentar a carga de mortes infantís en case un cuarto de millón nos países máis pobres. Suspender as campañas de vacinación masivas é particularmente pernicioso en países envoltos en conflitos bélicos. Entre outras cousas porque a desnutrición entre os nenos e as nais nestas rexións é moi común, e aumenta a mortalidade daqueles que tamén están infectados polo sarampelo.
Aínda que unha boa atención médica pode reducir a probabilidade de complicacións graves, as mortes relacionadas co sarampelo e as hospitalizacións debidas a complicacións ocorren mesmo en países europeos desenvolvidos e industrializados. Por esta razón, a OMS recomenda a inmunización de todos os nenos e adultos susceptibles para quen a vacina contra o sarampelo non está contraindicada.
A estas alturas, non hai dúbida de que a vacina contra o sarampelo é segura, efectiva e económica. E debería estar incluída en todos os programas nacionais de inmunización.
*Raúl Rivas González é catedrático de Inmunoloxía da Universidad de Salamanca.
Cláusula de divulgación: Raúl Rivas Gonzáles non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
