Xoves 28 Marzo 2024

Ser bilingüe supón realmente unha vantaxe cognitiva?

* Un artigo de

Non hai dúbida de que ser bilingüe ou multilingüe ofrece múltiples vantaxes neste mundo global interconectado. As persoas que falan varios idiomas poden comunicarse directamente con falantes doutras linguas e, por tanto, ter un acceso directo, sen intermediarios, a outros coñecementos, a outras culturas, ou a máis opcións de traballo, entre outros beneficios. Son motivos suficientes para asegurar que unha educación multilingüe temperá e apropiada é desexable e debe promoverse activamente. Pero, que di a neurociencia doutras posibles vantaxes?

Publicidade

Impacto do bilingüismo

A investigación nos anos 60 non miraba con bos ollos o bilingüismo. É máis, por entón era considerado un problema que había que manexar con tacto na escola, porque se pensaba que a aprendizaxe de dúas linguas podería crear confusión e incidir negativamente no desenvolvemento educativo.

Con todo, estudos posteriores mostraron que o bilingüismo ofrecía dúas caras. Por unha banda, observouse que as destrezas verbais dos bilingües eran un pouco peores que as dos monolingües. Por exemplo, tardaban máis en nomear un debuxo. Como contrapartida, os bilingües mostraban unha mellor execución en tarefas como a inhibición de información irrelevante ou o cambio de atención entre dúas actividades. Isto é, en tarefas que implicaban ao sistema executivo central. Este efecto foi bautizado como “a vantaxe bilingüe”.

A vantaxe bilingüe

Nos últimos anos produciuse unha explosión de experimentos comparando a execución de bilingües e monolingües en tarefas que recrutan o executivo central como a tarefa Simón ou o test de palabras e cores Stroop. Neste último amósase aos participantes palabras en cadros de cores e pídeselles que nomeen a cor do cadro e ignoren a palabra escrita. Iso implica que, para responder correctamente, teñen que inhibir a resposta automática de ler.

Todos tardamos máis –e tamén nos equivocamos máis veces– cando a cor que sinala a palabra escrita non coincide coa cor do cadro que hai que nomear (por exemplo, se vemos a palabra vermello nun cadro verde). O curioso é que algúns experimentos mostraron que o incremento do tempo de resposta e/ou dos erros na condición incongruente (palabra escrita vermello nun cadro verde) con respecto á congruente (palabra escrita vermello nun cadro vermello) era maior nos participantes monolingües en comparación coa dos bilingües.

Por que os bilingües son máis rápidos e cometen menos erros que os monolingües cando se enfrontan a este tipo de tarefas? Os bilingües adestran cada día estas destrezas ao falar dúas linguas, porque para falar nunha delas sen interferencia da outra teñen que inhibir a activación da segunda lingua. Ademais de que teñen que cambiar continuamente o chip cando falan con diferentes interlocutores en distintos idiomas.

Recentemente, con todo, publicouse un número importante de estudos empíricos, revisións e meta análises (análises estatísticas sobre os efectos de estudos publicados) que cuestionan a suposta vantaxe bilingüe. Argumentan que outras variables como a inmigración ou o status socioeconómico poderían explicar a mellor execución dos bilingües.

Aínda por riba, revelan que as diferenzas entre bilingües e monolingües son moi pequenas e non o bastante consistentes. E que non se pode utilizar calquera diferenza para incidir na idea da vantaxe bilingüe. En suma, a evidencia empírica actual non debería facernos concluír que existe unha clara vantaxe bilingüe. No mellor dos casos, se existe, é pequena e ocorre en circunstancias limitadas.

A boa prensa do bilingüismo fronte ao alzhéimer

Os medios de comunicación fixéronse eco en múltiples ocasións dos supostos beneficios cognitivos do bilingüismo, suxerindo, entre outras cousas, que mellora as nosas habilidades cognitivas.

Ten fundamento esta afirmación? Os experimentos que apoian a vantaxe bilingüe atopan que a diferenza entre as condicións incongruentes e congruentes nos bilingües é uns poucos milisegundos máis pequena que nos monolingües. Extrapolar a partir destas diferenzas que se debería promover o bilingüismo porque mellora outras habilidades cognitivas é esaxerado. A educación bilingüe é moi desexable, pero por outras razóns.

Co mesmo sentido crítico, tamén é importante alertar sobre a idea de que o bilingüismo atrasa o comezo de demencias como o alzhéimer. Os beneficios cognitivos do bilingüismo vinculáronse con atrasos no comezo de enfermidades como a demencia (aproximadamente 4.1 anos mais tarde nos bilingües) e a unha deterioración menor asociada ao envellecemento saudable. O argumento é que manexar dúas linguas ao longo da vida ten beneficios cognitivos con implicacións importantes para a saúde, dado que contribúe á reserva cognitiva. Mesmo se fala dun impacto máis poderoso que o de calquera medicamento coñecido na loita contra a demencia.

As evidencias sobre o factor protector do bilingüismo fronte á demencia non están nada claras

Esta evidencia provén principalmente duns poucos estudos retrospectivos –isto é, que utilizan datos recollidos no pasado para outra finalidade–. Pero contradinse con outros que non atopan diferenzas. De feito, investigadores que publicaron un atraso de 4.1 anos de comezo da demencia en bilingües acaban de publicar outro estudo no que identifican taxas de incidencia e idade de comezo case idénticas para bilingües e monolingües (78.2 anos os monolingües e 79.8 os bilingües).

Así mesmo, os estudos prospectivos –que estudan a evolución de participantes durante varios anos– non atopan diferenzas entre bilingües e monolingües no comezo da demencia. En definitiva, non existe evidencia clara dun efecto protector do bilingüismo contra a demencia.

Chegados a este punto resulta difícil, por non dicir imposible, afirmar que hai probas científicas irrefutables de que o bilingüismo conleva beneficios cognitivos ou que atrasa o comezo da demencia. Como se adoita dicir, o demo está nos detalles.

Por iso debemos ser rigorosos e non magnificar os efectos presentes nos datos nin esaxerar a súa interpretación. Evitaremos así falsas expectativas sobre o impacto do bilingüismo sobre a demencia, ou sobre outras habilidades cognitivas. En calquera caso, é importante reiterar que o bilingüismo é desexable e debería promoverse por outras razóns, entre elas porque abre outras fronteiras e ensancha o abano de posibilidades neste mundo global.


* O autor é director científico do Basque Center on Cognition, Brain and Language (BCBL), profesor do Ikerbasque e investigador distinguido da Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea.

Cláusula de divulgación: Manuel Carreiras recibe fondos da European Science Foundation, a Axencia Estatal de Investigación, o Goberno de España (Ministerio de Ciencia e Innovación), o Gobierno Vasco (Ikerbasque), Fundación La Caixa, e Fundación Tatiana Pérez de Guzmán el Bueno.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Un novo test pode detectar o alzhéimer cunha precisión do 90 %

Unha investigación internacional con participación española desenvolveu unha proba que identifica un biomarcador clave chamado p-tau217

O IDIS e o IIS Galicia Sur investigan a relación entre estilo de vida e deterioración cognitiva no alzhéimer

Biomarcadores en sangue e o uso da intelixencia artificial poderán axudar na detección temperá desta doenza neurodexenerativa

É o alzhéimer un novo tipo de diabetes?

Trátase dunha hipótese aínda non confirmada, pero algúns sinais suxiren que podería existir un vínculo entre estas dúas enfermidades

Sonia Villapol: “En 2050 haberá tres veces máis pacientes de alzhéimer”

Entrevistamos á científica galega co gallo do décimo aniversario de Gciencia: "Aválavos o contido de calidade. Outros medios cópianvos sen avergoñarse"