Únete á nosa canle de Whatsapp
Cando falamos de peste porcina africana en España rememoramos situacións dun pasado non tan afastado no que o país sufriu as consecuencias sanitarias e económicas por unha enfermidade que desde 1960 afectou duramente as poboacións de porcos e xabarís durante máis de tres décadas. Na actualidade o virus propagouse a países de Europa oriental e o brote no sueste asiático, que afecta a China, como o maior produtor mundial de carne de porco, é un dos maiores que xamais existiu.
As implicacións económicas pola enfermidade na industria porcina nun mundo globalizado e a falta dunha xestión coordinada da fauna silvestre, co aumento de poboacións de xabarís na súa contorna natural, aconsellan afrontar o problema de forma global. E ante todo, con solucións baseadas nas evidencias científicas, como propoñemos un total de 25 científicos europeos nun manifesto publicado na revista Science.
Existe un clamor crecente no mundo científico sobre que algo falla coa toma de decisións sobre a fauna silvestre. A difusión do virus da peste porcina africana (PPA) a través do xabaril en Europa evidencia a falta dunha estratexia coordinada de xestión da fauna, e por tanto a incapacidade de abordar preventivamente os conflitos asociados a unhas poboacións crecentes.
Conflitos entre humanos e animais
Europa experimentou profundos cambios socioeconómicos e ecolóxicos durante o último século, o que levou a unha forte diminución das terras agrícolas -mentres se incrementou a dispoñibilidade dalgúns cultivos “preferidos” pola fauna, como o millo-, o aumento das zonas forestais e as terras en barbeito.
A fauna, na súa maioría mamíferos grandes, reaccionou a estes cambios expandindo o seu rango e o seu número. Isto resultou nun aumento constante dos conflitos entre humanos e fauna. Os servizos nacionais e rexionais de Medio Ambiente silvestre víronse envoltos en conflitos sociais e políticos con organizacións conservacionistas, propietarios de terras rurais, usuarios do campo (agricultores, cazadores) e científicos nos últimos anos.
Cabe mencionar algúns temas como o control de depredadores, a xestión de danos á agricultura pola fauna, os accidentes de tráfico asociados á fauna, ou o control de enfermidades, algunhas das cales afectan as persoas.
O caso do xabaril
Isto foi especialmente evidente no caso do xabaril, unha especie omnipresente, agora fácil de observar mesmo en áreas urbanas e de cultivo amplamente humanizadas. Cando a PPA chegou a Europa de novo en 2007, ninguén puido prognosticar a propagación posterior en todo o continente a través de xabarís, porcos domésticos e actividades humanas.
A progresión da peste porcina africana desde o leste europeo e o recente brote entre xabarís en Bélxica suscitaron aínda máis preocupacións, especialmente en países produtores de carne de porcino, como Alemaña e España. A súa presenza nestes países golpearía este sector ante a imposibilidade de continuar coas exportacións.
Diante deste escenario, a histórica incomunicación entre os científicos e os responsables da política de fauna silvestre en Europa derivou na ausencia case total de medidas para previr os conflitos coa fauna silvestre. Esta falta de perspectiva internacional, xunto coas múltiples facetas dos riscos asociados co xabaril (sanitario, social e económico), expón un escenario perfecto para a propagación do virus. Con todo, este caso é só a punta de lanza de todos os conflitos relacionados coa fauna silvestre, que emerxen das mesmas raíces en toda Europa.
Precísanse solucións coordinadas
As solucións duradeiras requiren que as axencias nacionais e rexionais aborden as verdadeiras causas destes problemas a longo prazo, que son globais, e non só se centren en respostas de emerxencia. Os científicos debemos ser claros: a mitigación dos riscos e conflitos da fauna silvestre a través de estratexias sustentables eficientes require que na ciencia se materialice unha estratexia de política da fauna silvestre europea.
O control poboacional do xabaril para reducir o risco de difusión da PPA ten base científica. Con todo, non debemos esquecer os principios básicos da xestión moderna da vida silvestre para desenvolver estratexias de adaptación e previr as consecuencias incertas. A xestión reactiva adoita ser inadecuada por definición. Este enfoque moderno inclúe a dimensión humana, que é ignorada a miúdo.
Primeiro, a avaliación dos diversos impactos dos manexos require o estudo e a aplicación dos coñecementos dispoñibles sobre a dinámica das poboacións silvestres (especialmente complicado no caso do xabaril), o seu comportamento e estado sanitario en diferentes condicións de hábitat, epidemiolóxicas e de xestión. Os países europeos carecen de sistemas axeitados de vixilancia das poboación silvestres.
O proxecto ENETWILD, unha iniciativa recente financiada pola EFSA (o organismo que vela pola nosa seguridade alimentaria), demostrou que Europa está lonxe de ter unha compilación harmonizada de datos sobre a poboación de fauna silvestre, especialmente para mamíferos, como o xabaril.
Non hai fronteiras na peste porcina
Outras axencias europeas (Medio Ambiente e Agricultura) deberían dar un paso adiante na promoción dunha estratexia europea de xestión da vida silvestre transfronteiriza, baseada na ciencia, o coñecemento das poboacións silvestres, para facer fronte aos conflitos entre seres humanos e a vida silvestre.
En segundo lugar, temos que ser conscientes de que os procesos ecolóxicos non están limitados por fronteiras, e os principais factores, como a alimentación e o cambio no uso do solo, están a operar a gran escala.
Non se trata de facer crítica sen ofrecer alternativas. Para integrar os novos contextos biolóxicos e socioeconómicos, a ciencia apoia a aplicación dun modelo europeo para o que necesitamos estratexias de xestión acordadas e coordinadas, responsabilidade de xestión da fauna aceptada e compartida, financiamento europeo de estudos sobre a ecoloxía, sanidade e manexo da fauna sobre a base de prioridades acordadas.
Isto require intensificar a cooperación internacional involucrando tanto aos investigadores como aos responsables políticos, o cal ás veces non ocorre nin sequera a nivel nacional!
“Temos que ser conscientes de que os procesos ecolóxicos non están limitados por fronteiras, e os principais factores, como a alimentación e o cambio no uso do solo, están a operar a gran escala”
É preciso compartir o que funciona, onde e por que. Isto debería responder preguntas tales como que modelos de manexo da especies tiveron éxito ecolóxico, económico e social, se as poboacións son estables e que rango de densidades son aceptables en diferentes situacións, como impulsar o manexo sustentable para estabilizar as poboacións, e que estruturas de toma de decisións coordinadas sobre a fauna son necesarias a escala europea.
En resumo, as políticas actuais non poden ter éxito se a administración non se basea na mellor evidencia científica a nivel europeo. Non hai outra forma, os científicos deben ser parte da solución xunto con outros lexisladores e executivos da fauna en Europa. Debemos educalos, así como ao público, sobre as mellores prácticas posibles baseadas na evidencia científica.
Aproveitemos a oportunidade que o contexto da crise da PPA nos ofrece para fortalecer unha política europea de xestión da fauna silvestre baseada na ciencia. Só a ciencia ten a clave para paliar os conflitos entre os diferentes estamentos involucrados e afectados polo manexo da fauna silvestre.
O manifesto no que se basea este artigo foi subscrito por 25 científicos europeos: Joaquín Vicente, Marco Apollonio, Jose A. Blanco-Aguiar, Tomasz Borowik, Francesca Brivio, Jim Casaer, Simon Croft, Göran Ericsson, Ezio Ferroglio, Dolores Gavier-Widen, Christian Gortázar, Patrick A. Jansen, Oliver Keuling, Rafał Kowalczyk, Karolina Petrovic, Radim Plhal, Tomasz Podgórski, Marie Sange, Massimo Scandura, Krzysztof Schmidt, Graham C. Smith, Ramon Soriguer, Hans-Hermann Thulke, Stefania Zanet y Pelayo Acevedo.
*Joaquín Vicente é profesor da Escuela Superior de Ingenieros Agrónomos na Universidad de Castilla-La Mancha.
Cláusula de divulgación: Non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
