Obter altas cualificacións académicas, aprender a falar inglés, dominar con destreza un instrumento musical, destacar nos deportes, encaixar no grupo de iguais…
No seu día a día, os nenos deben afrontar numerosas demandas que poñen a proba o seu benestar psicolóxico. Indubidablemente, é desexable que, na súa dose axeitada, fillos e estudantes fagan fronte a estes desafíos, pois poden axudar a que medren, a desenvolver os seus talentos e potencialidades e, en definitiva, a preparalos construtivamente para a súa vida adulta.
Con todo, estes estresores cotiáns supoñen unha espada de dobre fío. O medo ao erro, a non cumprir coas expectativas, máis aínda, se cabe, cando devandito temor acaba consumándose, pode constituír a orixe dun devastador diálogo interno.
“Non sirvo para nada”, “son un fracaso”, “se non o consigo, serei unha decepción para os meus pais/profesores”, “os meus amigos/compañeiros de clase riranse de min”. Pensamentos deste tipo, sexan ou non verbalmente explícitos, supoñen unha seria ameaza para a autoestima e para a saúde psicolóxica dos infantes. Favorecen a consolidación a longo prazo de estados afectivos desadaptativos, como os sentimentos de vergoña e culpa ou o desenvolvemento de trastornos depresivos ou de ansiedade.
Aceptar os fallos
A autocrítica desapiadada fundaméntase na idea de que fallar é unha clara evidencia de que somos seres imperfectos, carentes de valía e, en consecuencia, indignos de amor e aceptación, propia e allea.
Desde a profunda convicción de que a gran maioría de pais e profesores asumimos o labor educativo co xenuíno afán de sementar as bases para que os nosos fillos e estudantes se convertan en adultos felices e autorrealizados, temos a responsabilidade de dotalos dos recursos adecuados para a xestión adaptativa das demandas, retos e obstáculos que afrontan na vida cotiá.
Desenvolver os músculos da resiliencia
Dentro do abano de recursos psicolóxicos que contribúen a alimentar os “músculos da resiliencia” infantil, nos últimos anos emerxeu con forza o interese polo traballo psicoeducativo baseado na autocompaixón.
Polo noso influxo cultural, o termo autocompaixón adoita ser visto con suspicacia: no imaxinario popular asóciase a mágoa, pena ou debilidade.
Con todo, esta formulación autoindulxente nada ten que ver coa acepción psicolóxica de autocompaixón.
Aceptar as limitacións
A investigadora norteamericana Kristin Neff, pioneira e referente neste campo, conceptualiza a autocompaixón como unha actitude respectuosa para cun mesmo, baseada na conexión co noso propio sufrimento, así como con nosas propias imperfeccións e limitacións, procurando comprendelas e aceptalas con apertura e calidez.
Este afán por establecer unha relación máis harmoniosa con nós mesmos, afirma Neff, aséntase en tres piares interdependientes: amabilidade autodirixida, humanidade compartida e mindfulness ou capacidade de estar presentes nun momento e as súas circunstancias.
A dor como parte da condición humana
A amabilidade autodirixida implica un sentimento de agarimo e coidado cara a un mesmo, especialmente en momentos de sufrimento, evitando a autocrítica destrutiva.
A humanidade compartida supón tomar conciencia de que o sufrimento é universal, o que nos conecta de maneira profunda cos demais seres humanos. Á fin e ao cabo, todos atravesamos momentos difíciles nalgunha etapa das nosas vidas.
Pola súa banda, o compoñente de mindfulness compasivo entraña un estado de conciencia plena sobre os nosos propios sentimentos e pensamentos, aceptándoos de forma aberta, sen xulgalos nin resistirse a eles.
As persoas autocompasivas, por tanto, asumen que a dor emocional é algo inherente á condición humana, aínda que non quedan atrapadas polo sufrimento, nin tampouco se resignan a el ou se afanan por negalo.
Actitude proactiva, non pasiva
Lonxe de implicar un posicionamento pasivo e indolente ante o sufrimento, ser autocompasivo, no sentido psicolóxico do termo, deriva, en realidade, nunha actitude eminentemente proactiva.
Da mesma forma que cando nos magoamos un xeonllo ou un pé a nosa tendencia natural é coidalos para que volvan estar sans, as persoas autocompasivas atopan no trato amable consigo mesmas unha vía eficiente para a automellora.
Asumen que, cando están a sufrir (por exemplo, por un resultado decepcionante ou inesperado), o natural non é reprocharse o imperfectos ou inferiores que son, senón tratar de aliviar a dor que experimentan, entendéndoo e aceptándoo como parte da vida. Esta mirada ecuánime e conciliadora permítelles aprender do vivido para non repetilo.
Encarar os obstáculos con confianza
De feito, aínda que aínda incipientes, os estudos con poboación infantil constatan que os nenos que tenden a tratarse con amor e amabilidade en momentos de sufrimento adoitan encarar as demandas, obstáculos e contratempos cotiáns con optimismo e esperanza, tratan de atopar a mellor forma de resolvelos (dedican tempo a planificar que e como o farán, buscan información e consello se o cren necesario, etc.) e regulan mellor as súas emocións.
Estes achados son consistentes cos atopados máis amplamente en poboacións adolescentes e adultas, nas que a autocompaixón se mostra como unha vía eficaz para previr e reducir estados psicopatolóxicos e lograr altos niveis de benestar psicolóxico.
Un recurso ensinable
A evidencia científica indícanos, así pois, que dar a un mesmo agarimo e afecto constitúe un recurso adaptativo na infancia, cuxos réditos se prolongarán ao longo da vida.
Na medida en que este recurso é “ensinable”, a pelota está no noso tellado. Pais e mestres podemos e debemos ser o mellor exemplo. Se de verdade queremos nenos autocompasivos, nós tamén temos que selo. Coidémonos para coidar deles.
*María del Mar Ferradás Canedo é profesora axudante doutora no Departamento de Psicoloxía da Universidade da Coruña. Carlos Freire Rodríguez é profesor axudante doutor do Departamento de Psicoloxía da Universidade da Coruña.
