Na década de 1930, Selwyn D. Collins, un estatístico do servizo de saúde pública de Estados Unidos, describiu por primeira vez a relación entre as epidemias de gripe e o aumento de mortes por accidente cardiovascular. Desde entón, un crecente número de estudos identificou esa infección vírica tan frecuente como un posible causante de eventos cardiovasculares agudos como o infarto de miocardio e o ictus.
As investigacións realizadas ata a data concluíran que o período con maiores probabilidades de sufrir un accidente cardiovascular serían as dúas semanas seguintes aos casos máis graves de gripe (na súa maioría hospitalizados). Un traballo recente que realizamos na área de Investigación en Vacinas (AIV) da Fundación Fisabio estende ata dous meses o lapso de aumento de risco tras os casos máis severos da infección.
Ademais, o noso estudo destaca por primeira vez o risco de infarto e ictus isquémico durante os 14 días seguintes aos episodios de gripe máis leves en persoas con menos factores de risco.
Un estudo revelador
Pero que ten de especial este traballo? En primeiro lugar, que analizamos as bases de datos do sistema valenciano de saúde, un dos mellores sistemas dixitais de información sanitaria que existen. Nelas rexístranse desde 2010 datos sociodemográficos e sanitarios de case toda a poboación da Comunidade Valenciana, que ascende a uns cinco millóns de habitantes (o 10% da poboación española e o 1% da europea).
Grazas aos datos de máis de 2.300.000 persoas maiores de 50 anos, puidemos observar unha forte correlación entre os casos de gripe e os eventos cardiovasculares agudos entre 2011 e 2018.
En segundo lugar, o deseño da investigación (chamado serie de casos autocontrolada) diminúe a confusión típica dos estudos observacionais provocada polas diferenzas individuais entre suxeitos infectados e non infectados.
Concretamente, comparamos diferentes períodos de tempo do mesmo individuo: os de risco (xusto despois da gripe) e o basal (que abrangue o resto do tempo de seguimento dispoñible para a mesma persoa). Deste xeito, seleccionamos suxeitos que sufrisen tanto unha gripe como un accidente cardiovascular, e comparamos o número de eventos cardiovasculares nos períodos de risco coa cifra rexistrada nos períodos basais.
Por último, a diferenza doutras investigacións, analizamos casos de gripe con distintos niveis de gravidade. A asociación atopada en traballos previos só se pode atribuír aos casos máis severos da infección. Sobre todo, correspondían a pacientes hospitalizados, a quen se adoita realizar a proba de confirmación en laboratorio. En cambio, o noso traballo tamén avalía a posible vinculación con episodios menos graves, atendidos en centros de atención primaria e sen probas de laboratorio asociadas, baseándose en diagnósticos clínicos.
As dúas primeiras semanas, as máis críticas
O estudo lanza grandes diferenzas basais entre as persoas con cadros de gripe de distinta gravidade. Así, os individuos hospitalizados coa enfermidade confirmada por laboratorio eran de maior idade, presentaban taxas máis elevadas de mortalidade e tiñan catro ou máis patoloxías crónicas en maior proporción que os casos diagnosticados en atención primaria.
Segundo os datos obtidos, a probabilidade de sufrir un infarto agudo de miocardio ou un accidente cerebrovascular isquémico é máis de catro veces superior durante os 14 días seguintes aos casos graves de gripe en pacientes con peor estado de saúde. Ademais, este risco segue sendo máis do dobre durante os dous meses posteriores á infección.
E no que se refire aos casos de gripe máis leves en persoas con menos factores de risco, as posibilidades de sufrir infarto e ictus isquémico elévanse a máis do dobre durante os 14 días seguintes á infección.
Os mecanismos exactos responsables desta relación seguen sendo descoñecidos. Unha das hipóteses apunta a que podería estar implicada unha desestabilización das placas ateroscleróticas (acumulacións de graxa, colesterol, calcio e outras substancias que se forman nas paredes das arterias) causada polas citoquinas inflamatorias. Estas son proteínas que produce o sistema inmunolóxico a modo de sinais para coordinar a resposta do corpo fronte a lesións, enfermidades ou infeccións como a que produce o virus da gripe.
Os nosos resultados non só reforzan as recomendacións oficiais de previr a gripe mediante a vacinación en grupos de risco, senón que tamén deberían aumentar a concienciación sobre as posibles complicacións dos casos máis leves na poboación xeral.
*Cintia Muñoz Quiles é doutora en Bioloxía e investigadora na área de Investigación en Vacinas de Fisabio.
Cláusula de divulgación: asistiu a algún congreso científico cuxos gastos de aloxamento e inscrición correron a cargo de Sanofi, GSK ou MSD e recibiu honorarios de Sanofi por dar unha conferencia.
