Únete á nosa canle de Whatsapp
Nunca na historia tantas riquezas cruzaron o océano Atlántico. A Frota da Prata que chegou a Vigo en 1702, e que rematou en chamas na batalla de Rande, trouxo de América a Europa un cargamento de tesouros cuxa magnitude xamais foi igualada. Así o certifica un dos seres humanos máis influentes da historia do pensamento: o inglés John Locke, pai do empirismo e do liberalismo moderno, quen publicou un estudo sobre a Carreira de Indias, o tráfico que durante séculos levou as marabillas dun continente a outro. Aquela aventura foi un milagre da loxística. E, no caso da frota destruída en Rande, o valor das mercadorías multiplicouse porque o acoso dos piratas atrasou durante case catro anos o transporte, que era bianual, facendo que o tesouro alcanzase dimensións astronómicas.
‘Historia da navegación’
O filósofo John Locke cóntao na súa Historia da navegación, publicada en 1691, na que se marabilla da mecánica de traballo dunha frota: “Os galeóns arriban en primeiro lugar a Cartaxena. Ao chegar alí, o xeneral dos galeóns envíalle un aviso ao vicerrei do Perú, que ten a súa residencia en Lima, capital do reino; o vicerrei faillo saber insistentemente a todos os comerciantes e dá as ordes necesarias para o transporte do ouro e da prata que teñen que ser levados a Panamá por mar e a Portobelo, en mulas. Os galeóns deben permanecer catro meses en Cartaxena para negociar e cambiar unha parte das súas mercadorías”.
Locke cuantifica a carga de cada transporte entre América e España: “O comercio realizado alí polos galeóns supera os catro millóns de escudos. De Cartaxena, van a Portobelo, onde se celebra á súa chegada unha feira que dura cincuenta ou sesenta días; alí deixan mercadorías de Europa por un valor de dezaoito ou vinte millóns de escudos en ouro, prata e outros produtos do país. De Portobelo, regresan a Cartaxena, onde pasan aínda outros quince días. Durante a súa estadía nos diferentes portos, os galeóns cambian as súas mercadorías por ouro, prata, perlas, esmeraldas, amatistas e outras pedras preciosas, madeira de Campeche e coiros. Regresan de ordinario con dous ou tres millóns de escudos en ouro, vinte millóns de escudos en prata, douscentos mil escudos en perlas, trescentos mil escudos en esmeraldas, trinta mil escudos en amatistas, la de vicuña por valor de cincuenta mil escudos, a mesma suma en madeira de Campeche, e douscentos setenta mil escudos en coiros”.
Inimaxinable en bens tanxibles
As cifras que achega Locke son algo hoxe inimaxinable en bens tanxibles. Non falamos de movementos financeiros en mercados de bolsa, por exemplo. O valor das cousas está aí. Son mercadorías que teñen un valor en si mesmas e que se pagan en diñeiro efectivo. E na segunda metade do século XX fascinaron ao buscador de tesouros Robert Stenuit, quen comandou unha das máis audaces expedicións para rescatar os galeóns de Rande.
Pero o cálculo das riquezas que fai inicialmente Locke queda moi curto. Hoxe sabemos que a fraude fiscal era elevada e que, ademais da parte declarada, os propios cargos da frota e moitos mercadores, xunto á burocracia española en América, aproveitan as viaxes para trasladar á metrópole riquezas inxentes sen control tributario.
“Sábese que a carga dos galeóns era sempre de dous a dez veces superior á que mencionaban os rexistros”, recoñece o propio filósofo nos seus escritos, datados só unha década antes da batalla de Rande.
Arquivo de Indias
No caso da Frota da Prata, en 1702, o atraso de anos disparou o valor das mercadorías transportadas, ao momento de que se temía que os galeóns se afundisen polo seu propio peso. O vicerrei de Nova España, o galego José Sarmiento de Valladares narra o 21 de outubro de 1699, nun documento achado no Arquivo de Indias, que ditou ordes para que os barcos vaian armados para “exterminar de todas aquelas costas e as súas baías calquera piratas que achasen”. Pero non logrará partir case ata tres anos despois.
E Carlos II O Enfeitizado, en 1700, asina unha misiva á Frota da Prata: “que con este coidado naveguedes, co vixiante desvelo que convén para cautelarvos canto sexa posible e asegurar a vosa chegada ao porto de Cádiz”.
Era o pánico para ser capturados por piratas, ou por frotas inimigas, o que atrasou á Frota da Prata na súa viaxe a Vigo. Durante anos, acumularon en América riquezas como xamais se viron na historia. E que cruzaron o Atlántico para chegar a Vigo. Onde, tras ser evacuadas case na súa totalidade, os galeóns foron aniquilados e, pasto das chamas, converteron a noite en día na madrugada do 24 de outubro de 1702.
