A cronoloxía oficial sostén que ata o século XV, os Azores non foron colonizados por Portugal, pero un novo estudo que publica a revista PNAS, con participación de investigadores da Universidade da Coruña e o Instituto de Investigacións Mariñas de Vigo (IIM-CSIC), sostén que os primeiros poboadores, procedentes do norte de Europa, chegaron ao arquipélago 700 anos antes de que o fixesen os primeiros portugueses.
Este traballo reconstrúe por primeira vez, a través da análise de sedimentos, cando, como e baixo que condicións climáticas comezaron a ser habitados os Azores e o impacto que tiveron estes primeiros asentamentos humanos. Entre os asinantes do traballo están os investigadores galegos Ricardo Prego (IIM-CSIC) e Roberto Bao e David Vázquez Loureiro (do Centro de Investigacións Científicas Avanzadas-CICA da UDC).
A finais a Alta Idade Media, entre os anos 500 e 900 da nosa era, nun período máis cálido do normal para a época, e cun réxime de ventos do oeste máis febles, era máis doado chegar ata o arquipélago dos Azores e dificultaba a chegada desde o sur do continente europeo. Nestas condicións, segundo suxiren os autores, os primeiros colonizadores procedentes do norte de Europa aproveitarían para achegarse ás illas volcánicas, situadas a uns 1.450 km das costas europeas. Os datos están sustentados con análises arqueolóxicas e xenéticas que apuntan aos nórdicos como os primeiros poboadores dos Azores.
Os investigadores dataron e analizaron mediante técnicas xeolóxicas, químicas, físicas e biolóxicas cinco testemuñas de sedimentos recuperados do fondo dos lagos das illas de Sao Miguel, Pico, Terceira, Flores e Corvo. Detectaron nos sedimentos a presenza de esterois, que son unha fracción da materia orgánica moi abundantes nas feces dos mamíferos, e de fungos coprófilos, que interpretaron como indicadores de actividade humana.
Os científicos atoparon e compostos e fungos vinculados a feces, que son indicadores da presenza de grandes mamíferos
“Os intestinos dos mamíferos producen en abundancia esterois fecais e estanois que se preservan ben nos sedimentos lacustres, e son un indicador único e inequívoco da presenza de grandes mamíferos en determinados períodos do pasado“, explica Timothy Shanahang, científico da Universidade de Texas en Austin (Estados Unidos) e coautor do traballo. “Ademais, os compostos producidos polos intestinos humanos (ricos en coprostanol) e do gando (abundantes en estigmastanol) son diferentes, o que nos permite distinguir entre eles”.
A análise suxeriu, por tanto, que a ocupación destas illas comezou entre 700 e 850 d.C., 700 anos antes do que expoñen as fontes documentais. Estas primeras ocupacións provocaron unha perturbación ecolóxica e paisaxística xeralizada e sementaron dúbidas sobre a suposta natureza prístina das illas durante a chegada dos portugueses.
“Debido á súa posición xeográfica, no centro do océano Atlántico, os Azores non estaban poboadas por grandes mamíferos”, explica Santiago Giralt, investigador de Geociencias Barcelona (GEO3 BCN-CSIC) e un dos autores do artigo. “Por tanto, a aparición de coprostanol nos sedimentos pode atribuírse á presenza de humanos e a do estigmastanol a ruminantes, como vacas, cabras ou ovellas”.
Os investigadores tamén puideron caracterizar o impacto das primeiras ocupacións humanas sobre os ecosistemas das illas para partir do estudo do pole, fragmentos fósiles de plantas e partículas de carbón presentes nos sedimentos. “Tal e como demostramos neste traballo, a ocupación humana inicial das illas levou a unha alteración ecolóxica e ambiental profunda. Aínda que as fontes históricas describen os Azores como densamente boscosas e prístinas, o traballo pon de manifesto a dificultade de basearse só no rexistro histórico para identificar determinados estados de alteración dos ecosistemas e a paisaxe”, explica Pedro Raposeiro, investigador da Universidade dos Azores e primeiro autor do artigo.
Os Azores e o consenso da colonización portuguesa
Ata o de agora, existía o consenso de que os Azores estiveron deshabitados ata a chegada dos portugueses. Segundo as fontes históricas dispoñibles, estes arribaron á illa de Santa María en 1427 e á illa de Corvo e Flores en 1452 buscando novas rutas cara ás Indias. O traballo publicado agora sitúa a chegada dos primeiros poboadores á illa ao final da Alta Idade Media, entre o 700 e o 850 da nosa era. Algúns traballos previos, desenvolvidos tamén por un equipo do CSIC, atopara polen fósil que remontaba os primeiros poboamentos ao ano 1300.
Segundo engade Santiago Giralt, “o traballo pon de manifesto que, aínda tendo unha abundante información histórica dispoñible que permite ter unha idea moi precisa do que ocorreu no pasado, é necesario fomentar o traballo interdisciplinar entre as Humanidades e as Ciencias Naturais, para saber realmente cal foi nosa historia”.
Os habitantes nórdicos
Os autores do traballo realizaron tamén diferentes simulacións para determinar as condicións climáticas predominantes baixo as cales se produciu a colonización inicial do arquipélago. De acordo con estas simulacións, e con outros estudos arqueolóxicos e xenéticos previos, os autores do traballo suxiren que os primeiros habitantes foron membros dos pobos nórdicos europeos do nordeste de Europa. Estes atoparon durante o final da Alta Idade Media unhas condicións climáticas favorables para navegar cara aos Azores, debido á prevalencia de ventos de compoñente nordés e uns ventos do oeste debilitados.
“Debido á rotación da Terra, o océano Atlántico está dominado por ventos procedentes do oeste que se reforzan ou se debilitan en función do principal modo climático que goberna a circulación atmosférica do hemisferio norte e que é a Oscilación do Atlántico Norte (NAVE, polas súas siglas en inglés). A NAVE está modulada á súa vez por outro modo climático, o patrón do Atlántico Leste (EA), que fai que os ventos de compoñente norte sexan máis ou menos intensos”, explica Giralt.
Referencia: Climate change facilitated the early colonization of the Azores Archipelago during medieval times (Publicado en PNAS).
