Dentro da colección do Museo de Prehistoria e Historia Temperá de Berlín (Alemaña) custódianse varias ferramentas de pedra utilizadas polos neandertais durante o Paleolítico Medio. Estes obxectos atopáronse no xacemento de Le Moustier e ata o de agora non foran examinados en detalle.
Un equipo de investigadores da Universidade de Nova York (EE UU), a Universidade de Tubinga e os Museos Nacionais de Berlín, estes dous últimos en Alemaña, redescubriron estas pezas durante unha revisión interna. As ferramentas foron utilizadas entre 120.000 e 40.000 anos atrás neste lugar homónimo do Musteriense, unha cultura arqueolóxica atribuída aos neandertais, e conservan probas de restos dun pegamento multicompoñente para unir as pezas.
A escavación da colección levouna a cabo o arqueólogo suízo Otto Hauser a principios do século XX. “No xacemento de Le Moustier atopáronse dous individuos. Un é un neandertal xuvenil cuxo enterramento foi descuberto por Hauser en 1907 e vendido a Berlín. Na actualidade, só se conserva o cranio do individuo; o esqueleto foi destruído durante a Segunda Guerra Mundial. En 1914 descubriuse outro esqueleto, o dun neno pequeno. Ambos proceden do abrigo rochoso inferior, pero os artefactos aquí examinados proceden do superior”, explica a SINC Ewa Dutkiewicz, conservadora do Museo de Prehistoria e Historia Temperá dos Museos Estatais de Berlín e autora principal do artigo que publica a revista Science Advances.
Este achado revela unha construción sorprendentemente sofisticada. O uso de adhesivos con varios compoñentes, entre eles diversas substancias pegañentas como resinas de árbores e ocre, coñecíase ata o de agora como obra dos primeiros humanos modernos, Homo sapiens, de África, pero non polos primeiros neandertais de Europa. En conxunto, o desenvolvemento de adherentes e o seu uso na fabricación destes obxectos considérase unha das mellores probas materiais da evolución cultural e as capacidades cognitivas dos primeiros humanos.
“Como parte da súa tese de licenciatura, 280 artefactos foron examinados polo investigador Gunter Möller. Descubriu restos de ocre en cinco das pezas e ensinoumas. Enseguida quedou claro que non se trataba só de restos de sedimentos. As trazas sempre percorren os artefactos e tamén puidemos identificar restos doutro material que entón aínda non se coñecía. A sospeita de que se trataba de pegamento foi finalmente confirmada por Patrick Schmidt, da Universidade de Tubinga, e o seu equipo”, engade Dutkiewicz.
Un exame microscópico das pegadas de uso nestas ferramentas de pedra revelou que os adhesivos de Le Moustier utilizábanse deste xeito.
“Estas ferramentas asombrosamente ben conservadas mostran unha solución técnica moi similar a exemplos doutras fabricadas polos primeiros humanos modernos en África, pero a receita exacta reflicte un ‘xiro’ neandertal, que é a produción de empuñaduras para ferramentas de man”, afirma Radu Iovita, profesor asociado do Centro para o Estudo das Orixes Humanas da Universidade de Nova York.
“Os obxectos estiveran envoltos individualmente e sen tocar desde os anos 60”, explica Dutkiewicz. “Como resultado, os restos adheridos de substancias orgánicas estaban moi ben conservados”.
Materiais recolleitos en lugares afastados
Na rexión de Le Moustier, o ocre e o betume tiveron que recollerse en lugares distantes, o que supuxo un gran esforzo, planificación e un enfoque específico, segundo os autores deste traballo.
“Mesturar dous materiais que tampouco se atopan no mesmo lugar para producir unha substancia que se adapte con precisión ás miñas necesidades é unha proeza cognitiva de primeira orde. Hai que saber onde conseguir as materias primas e planificar o seu uso no futuro; recollelas a un gran custo e transportalas a longa distancia; e durante a produción, saber exactamente que tipo de produto final quero conseguir, ademais de ter suficiente experiencia para poder producilo tan ben”, subliña a conservadora.
A mestura era o suficientemente pegañenta como para que unha ferramenta de pedra quedase pegada nela, pero sen adherirse ás mans, o que a convertía nun material adecuado para un mango.
“Os neandertais, o noso parente máis próximo, tamén pensaban no futuro durante períodos de tempo tan longos. Atopamos cinco pezas con estes restos. Con todo, supoñemos que isto se producía e utilizaba con regularidade, é dicir, que formaba parte do repertorio de comportamento normal da especie”, argumenta Dutkiewicz.
Destas distancias despréndese que os neandertais eran moi móbiles, coñecían ben a súa contorna e onde conseguir boas materias primas. Tamén que planificaban con moita antelación. Sabían exactamente que produtos querían fabricar e facían todo o posible para conseguir estes resultados. “Foron capaces de producir materiais a partir de varios compoñentes que non se atopan na natureza”, recalca a investigadora.
Os investigadores descubriron restos dunha mestura de ocre e betume en varias ferramentas de pedra, como raspadores, lascas e coitelas. O ocre é un pigmento natural da terra; o betume é un compoñente do asfalto e pode producirse a partir do petróleo cru, pero tamén se atopa de forma natural no chan.
“O que demostra o noso estudo é que os primeiros Homo sapiens de África e os neandertais de Europa tiñan patróns de pensamento similares. As súas tecnoloxías adhesivas posúen o mesmo significado para a nosa comprensión da evolución humana”, recalca Schmidt.
“Sorprendeunos que o contido de ocre fose superior ao 50 %. Isto débese a que o betume secado ao aire pode utilizarse inalterado como adhesivo, pero perde as súas propiedades cando se engaden proporcións tan grandes de ocre”, sinala o científico da Universidade de Tubinga.
As ferramentas mostraban dous tipos de desgaste microscópico: un é o típico pulido nos bordos afiados que xeralmente se produce ao traballar outros materiais. O outro era un pulido brillante distribuído por toda a presunta peza de man, pero non noutras partes, que os investigadores interpretan como o resultado da abrasión do ocre debida ao movemento da ferramenta dentro da empuñadura.
“Os adhesivos compostos considéranse unha das primeiras expresións dos procesos cognitivos modernos que seguen activos hoxe en día”, afirma Schmidt.
Transmisión de coñecementos
Os científicos non descartan por completo a posibilidade que se producise unha transferencia de coñecementos. “Pero esta podería ir en calquera dirección. Cando vemos canto tempo e con que éxito viviron os neandertais en Europa, é difícil imaxinar que o aprendesen todo doutra persoa. Fabricaron artefactos de pedra durante máis de 300.000 anos e utilizáronos con éxito. Por que non atoparían a maneira de fabricar asas ou outros utensilios?”, di Dutkiewicz.
O feito de que haxa tan poucas probas diso débese ás condicións de conservación. “É unha sorte que estes diminutos restos sobrevivisen e poidan analizarse agora con métodos modernos. É unha proba sólida das habilidades dos neandertais”, conclúe.
