Os máis curiosos descubrimentos xogan ás agachadas. Permanecen silandeiros nos lugares máis particulares, poñéndollo o máis difícil posible a aquel que busca cos ollos ben abertos. Aínda que o investigador que escudriña nos documentos históricos o fai co afán de atopar algo en concreto, o azar ábrelle a porta a todas aquelas manifestacións dos nosos antepasados que están agardando a ser descubertas. É o caso da primeira receita médica en galego, datada o 2 de abril de 1477 e anotada no reverso dunha escritura notarial, onde se detallan os pasos para preparar a medicina, a súa dose e administración. O achado foi publicado na Revista Galega de Historia Murguía polos seus autores, Ricardo Pichel, da Universidade de Alcalá e do Instituto da Lingua Galega, e Rodrigo Pousa, da Universidade de Vigo (UVigo).
“É a primeira mostra coñecida até o momento no espazo cultural galego de literatura técnica de natureza médica non asociada ao mundo animal”, explican os investigadores. Esta extraordinaria peza de gran valor documental, lingüístico, científico-literario e cultural da Galicia medieval atópase conservada no Arquivo da Real Chancillería de Valladolid. Forma parte dos atados que proban o preito que enfrontou aos Mariño de Lobeira, unha familia aristócrata, cos arcebispos de Santiago pola xurisdición de varias freguesías do alfoz de Muros (1470-1524).
Un dos documentos que atoparon de 1477 é un acordo escrito en galego entre Xoán de Vioxo e Fernán Couceiro polo lugar de Vioxo (Chacín, Mazaricos), que se presentou ante o notario público xurado do alfoz de Muros, Pedro de Antelo. É no reverso deste papel, cunha letra parecida e que os investigadores achacan á mesma época, onde alguén apuntou unha “receuta da meliza“, na que se explica detalladamente a súa composición, como se prepara, cales son as doses e a posoloxía. Segundo explican os investigadores na Revista Galega de Historia Murguía, o texto médico de natureza farmacéutica puido ser elaborado polo “físico” do lugar, é dicir, un boticario ou un médico.
Un documento ‘extraacadémico’
A receita foi feita para unha persoa con problemas gastro-intestinais, aínda que puido ser unha copia dun texto máis amplo, explican Pichel e Pousa. “Non achamos de momento exemplos de herbarios ou receitarios similares na tradición castelá e portuguesa medieval coa mesma composición ou baseados nas propiedades da herba coa que se identifica esta receita”. Para eles, non se pode comparar a un texto médico de carácter teórico ou descritivo, senón que é de “extraacadémico”; unha sorte de caderno médico máis alá dos herbarios e receitarios.
Os autores do estudo alegan que a redacción desta receita non está condicionada pola retórica da tradición literaria, senón que é “un acto de escrita cotiá, definida pola súa inmediatez e concibido en función das necesidades dun paciente en concreto”. Un tratamento que se lle receita a un doente para ser tomado durante un tempo determinado en función das súas necesidades e o seu historial médico.
“Descoñecemos cal foi o ámbito de produción concreto no que se puido elaborar esta receita, mais tendo en conta o contexto codicolóxico e diplomático no cal foi preservado, todo parece apuntar a que se podería tratar dun texto copiado por algún individuo próximo ao núcleo familiar ou profesional dos Antelo ou dos Mariño de Lobeiro”, explican. No documento faise referencia á “casa de Gonçalvo do Ribeiro”, en referencia, apuntan, á procedencia dunha parte dos ingredientes necesarios para facer a receita.
A hexemonía do galego
Nun momento no que o castelán comezaba a ocupar os espazos que antes estaban presididos polo galego, este documento histórico demostra que a lingua de Galicia era hexemónica e empregábase non só en ambitos sociais, senón no eido médico e científico. Os investigadores, alén disto, non deixan de sinalar o vocabulario técnico empregado ao respecto do comercio marítimo internacional e a intensidade do mesmo nos portos galegos. “Máis alá da valiosa información lingüística que podemos extraer do texto, o vocabulario técnico empregado nel contribúe tamén a documentar o coñecemento que temos do comercio marítimo baixomedieval e altomoderno galego, por canto son moi escasos os testemuños da presenza e utilización de certas especias foráneas, como no caso do sene de Alexandría ou da canafístula”.
Estaría ben (sería un bo servizo para o país) que a revista Murguia estivera aberta polo menos en Dialnet.
Poderiades transcribir o texto?
Por favor, publicado a transcrición do texto e, se non se pudiera facer así, poderiades mandarmo? Estou moi interesado en coñecelo. Grazas por adiantado.