| David Fontán Bestilleiro André Vicente Liz |
Facultade de Ciencias da Comunicación da Universidade de Santiago |
“Eu isto aquí vino facer sempre”, afirma Pura Rivera, veciña de Canduas, ao tempo que recolle o algazo que descansa, húmido, sobre a area. A marea, segundo baixa, descobre unha alfombra escura, de considerable espesor, que cobre a beira do Anllóns neste tramo final do seu camiño. Martín Senande, o seu marido, axúdalle a cargar o cesto, cheo de Laminaria, unha alga parda que é frecuente atopar na carta de calquera restaurante xaponés. Mais nesta parroquia do concello de Cabana o seu destino é outro: o de fertilizar, en fresco, a horta familiar. Martín infórmanos da rápida rexeneración deste recurso. “Limpouse hai moi pouquiño, antes das patacas, e agora mirade como está, que parece unha pradeira”.
“Argazo na area vén para a aldea”, recolle o refraneiro. E o certo é que non hai tanto tempo, as algas eran moito máis que un residuo que lixa as nosas praias até que o concello de turno, con frecuencia en época estival, se molesta en retiralas. “A Igrexa mesmo prohibía a súa recolección en festivos e domingos para así poderlles sacar rendemento”, apunta Emilio Fernández Lema, que como investigador traballou a fondo o tema, especialmente na enseada de San Simón. “Se a Igrexa se mete polo medio…”, sinala, en referencia á importancia que este recurso tiña para as comunidades costeiras. Pero hoxe, como tantas outras cuestións nun país en constante e acelerada transición, o panorama mudou drasticamente. “O abandono do campo, a dificultade de extracción das algas, a chegada doutros fertilizantes… Todo foi fiado”, xustifica Emilio. O papel do agro nas zonas de litoral foi perdendo peso, e con el tamén decaeron os usos tradicionais para daren paso a novas actividades económicas. “Que prima para a administración? O turismo. E se o turista non quere algas nas praias, metemos un tractor que as leve e acabouse”, reflexiona Emilio. “É como quen quere ir ao monte e non ver toxos e xestas”.
[wzslider interval=”5000″ height=”400″ exclude=”15648″]
A ciencia confirma o que os labregos xa sabían
As algas ocuparon un lugar clave na historia do rural galego, mais non só polas súas funcións como fertilizante, senón tamén por toda a vida que xiraba en torno a elas nas vilas e nas aldeas da costa. “Tanto, que até existía a figura de recolledor de algas”, destaca Elvira López Mosquera, ao tempo que nos ensina unha fotografía dun home coa roupa axeitada para o oficio. Elvira é profesora de Produción Vexetal e máis dirixe o Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural (IBADER), no Campus de Lugo da Universidade de Santiago de Compostela. Nos últimos anos, xunto a compañeiros como Emilio Fernández, está a centrar neste asunto boa parte dos seus esforzos como investigadora. “O primeiro abono químico chegou a Galicia en 1904; antes tíñase que fertilizar con outras cousas”, explícanos Elvira. E aí estaban, claro, as algas, que ademais gozan dunha diversidade enorme no noso mar, superior á do resto da península. “Os labregos comprobaron empiricamente que as algas daban xeito como abono; agora, nós podemos explicalo cientificamente”, afirma.
As arribazóns, nome que reciben as algas que o mar deposita na costa, albergan certas propiedades que as converten nun fertilizante natural de grande valor. Conteñen, por exemplo, elevados índices de potasio e dalgúns micronutrientes, elementos indispensables para unha eficiente produción vexetal. Porén, o que as fai especialmente valiosas é a súa riqueza nuns polisacáridos do grupo dos ficocoloides, denominados alxinatos, que reforzan as propiedades físicas do solo: protéxeno da erosión e dunha excesiva compactación, melloran a retención da auga… Ademais, estes alxinatos reaccionan co aluminio, moi abundante nos solos galegos, liberando certos nutrientes asociados a el que pasan a estar accesibles para os cultivos. Por outra parte, as arribazóns posúen unha serie de hormonas vexetais que melloran a resistencia dos cultivos a perturbacións externas, como as pragas, os fungos, o frío ou o vento. Por se isto fose pouco, tamén actúan como eficientes bioestimulantes do crecemento dos cultivos.
“Atopámonos ante un produto natural, de fácil acceso e común no noso litoral, ao que non se lle está a sacar rendemento”, apunta Elvira López, que resalta o feito de que un produto tan aprezado no pasado pasase hoxe a ter “consideración de residuo”. Precisamente é a xestión de residuos o punto de partida que levou a Marta Illera a desenvolver a súa tese, dirixida pola propia Elvira, e que agora está lista a ser presentada. “Decidimos colaborar con Pescados Rubén, unha empresa de Foz que buscaba obter un valor engadido aos restos de peixe e algas que producían”, explica Marta. “Con eses residuos, mediante a compostaxe, desenvolvemos un abono óptimo para a agricultura ecolóxica”, engade, ademais de remarcar que este é un campo onde hai “grande déficit de abonos de calidade”.
Botarmos a vista atrás para darmos un salto adiante
O potencial do rural galego é, para a directora do IBADER, innegable, e o caso das algas, se analizamos a súa evolución durante o último século, é paradigmático para comprendermos a evolución do noso sector primario. Por un lado, apunta Elvira López, “o agricultor de hai cen anos sabía como estaba organizado o territorio, onde plantar isto ou aquilo; esa sabedoría popular perdeuse”. Por outra parte, lamenta, “somos dados a non aproveitar o que temos”. Porén, non todo está tan negro. “Cada vez hai máis xente que volve traballar no agro; cada vez hai máis experiencias que demostran que si que se pode vivir do rural”, afirma a investigadora. “Temos recursos de grandísima calidade; o que nos falta é aproveitalos e darlles o valor engadido”, conclúe.
As algas constitúen, en definitiva e sen perdermos de vista o resto das súas aplicacións, un xeito de potenciarmos o desenvolvemento sostible da agricultura e de revitalizarmos o noso rural. De seren residuos pódense converter nun subproduto cun alto valor engadido e cubrir así un oco no mercado ecosostible. E recuperarmos o uso das algas como abono de calidade non implica, para Elvira López, que haxa que volver atrás. Significa “aproveitarmos os coñecementos que veñen de atrás” e polos en práctica “coas técnicas que temos hoxe en día para podermos vivir dos nosos recursos”. Así, poñendo a vista no pasado e sabendo de onde vimos, é como poderemos construír o futuro. Está nas nosas mans.
