A Santa María Magdalena partiu da Coruña o 14 de outubro de 1810. Era un barco de guerra que formaba parte da frota hispano-inglesa que tiña como misión defender a costa cántabra dos ataques dos franceses durante a Guerra de Independencia (1808-1814). Un forte temporal no noroeste provocou que a embarcación abandonase a zona e se dirixise á ría de Viveiro. Aquí ocorreu a traxedia. Calcúlase que morreron 480 persoas, o peor naufraxio da historia galega. O barco afundiuse na ría e non foi ata uns anos atrás co proxecto Eterna en 2018 cando se empezou a estudar. Agora, Viveiro I continúa os traballos co obxectivo de comprender a dinámica das entidades poboacionais arredor de Viveiro. E, por suposto, este barco e toda a súa historia teñen moito que dicir. Entre outras cousas, porque a tecnoloxía da fragata era a máis moderna da época e os primeiros barcos que se fixeron nos asteleiros de Ferrol, por exemplo, a imitaban.
Foron cinco anos de traballo previo por parte da Federación Española de Actividades Subacuáticas (Fedas), a entidade da que parte esta investigación, sobre o comportamento da ría e a súa hidrodinámica. “Cada ano ía desaparecendo area a un ritmo que nós consideramos alarmante. Vimos asomados uns materiais e pedimos permiso para facer unhas sondaxes”, explica Antón López, arqueólogo e director científico da organización. Era a fragata, que se deixaba ver. En base á experiencia acadada dos anos anteriores, pediron permiso para iniciar esta ambiciosa escavación na ría de Viveiro. “A sorpresa foi que atopamos o barco en moi bo estado de conservación. Normalmente hai madeiras que están afectadas pola bioloxía, pero a parte que se atopa baixo o lodo, que foi a cuberta do barco, parece que se afundiu onte”, explica.

No estudo colaboran ademais da Fedas o Grupo de Investigación Lembranza, a Universidade Nacional de Educación a Distancia (Uned), a Universidade de Cádiz (UCA) a Universidade de Bos Aires e o Consello Nacional de Investigacións Científicas de Arxentina (Conicet). As escavacións comezaron o luns 4 de setembro e rematarán o 15 de outubro. O equipo do Viveiro I aumentou a zona de estudo e logrou limpar oito metros cadrados de sentina que agora se atopan á vista. “Vimos que están empezando a asomar máis de 20 metros de estrutura nun estado óptimo para o estudo”, continúa López.

É o único barco deste tipo, anuncia o arqueólogo, que se está a estudar en España coa participación de 25 especialistas. A campaña analiza o litoral de Xove e O Vicedo así como o río Landro dende Portochao, que foi no pasado un porto fluvial que transportaba produtos agrícolas. “Decidimos non só estudar os barcos, senón investigalos en conxunto e descubrir como o mar influíu no desenvolvemento das poboacións”, explican. Desta maneira, os investigadores enfócanse na importancia de coñecer as estruturas que serviron para apoiar o comercio marítimo, os recursos pesqueiros e o auxilio ás naves.
Da Santa María Magdalena non hai planos, de aí que teñan que estudar a propia construción elaborada polo sistema francés que viña a perfeccionar os errores dos barcos antigos. “Queremos saber que tecnoloxía se utilizou, que foi o que melloraron no seu deseño”, continúa.
A investigación durará trinta anos, xa que o equipo realiza cada ano un mes (ou como moito, mes e medio) de traballo de campo. “Dependemos da financiación, do bo tempo e da posibilidade de ter os equipos preparados. Este proxecto non ten asignación estatal, sostense por doazóns da Asociación Monteagudo, a Fedas, o Concello de Viveiro e Porto Celeiro”. Para López, todo o mar de Galicia está cheo de tesouros e sorpresas, e insiste en que moi poucas cousas se atopan por casualidade. Hai que mergullarse e buscar.