O verdello é un compañeiro inseparable en moitas construcións galegas. A humidade, unida á pouca exposición á luz solar, provoca que as paredes de moitos elementos do patrimonio se vexan cubertos por unha cor verdosa que lles outorga unha peculiar capa de encanto. Porén, ás veces pode converterse nun risco para a conservación, e por iso precisa ser estudado e analizado para evitar problemas. No caso dun dos edificios máis salientables do casco histórico de Santiago de Compostela, o mosteiro de San Martiño Pinario, o claustro da Portería ou Procesións posúe un biofilm que foi obxecto de análise nun artigo publicado recentemente na revista International Biodeterioration & Biodegradation por investigadores das universidades de Santiago, A Coruña e Milán.
No marco dun traballo sobre a iluminación do claustro, o equipo investigador observou as peculiaridades do biofilm que se acumula nas zonas máis altas da parede. “Cando empezamos a estudar o lugar, tivemos que humedecer o biofilm para medir a cor, así como a fluorescencia da clorofila, e vimos que era altamente hidrófobo, algo que nos pareceu moi curioso”, explica Patricia Sanmartín, científica do grupo GEMAP adscrito ao departamento de Edafoloxía e Química Agrícola da USC.
As análises revelaron que estaba formado por unha única especie, a alga verde Apatococcus lobatus. “Comprobamos que a alta hidrofobia debíase á matriz do biofilm formado por esta”, sendo a matriz a masa que da estrutura ao biofilm, e que describía un deseño moi particular, en ondas, sobre a superficie da parede. “Ao falar cos habitantes do mosteiro dixéronnos que as paredes levaban polo menos 50 anos sen limpar, polo que descartamos que a pouco habitual forma en ondas deseñada polo polo biofilm puidese deberse ao efecto dalgunha limpeza pasada. Foi entón e tras estudar con detalle as características do Claustro cando caemos na conta de que, o límite do verdello é o limite da superficie atinxida pola luz directa nas paredes do claustro, polo que concluimos que a súa ocurrencia debiase ao microclima xerado (principalmente pola condensación da auga) na parte alta das paredes”, engade Sanmartín.
Unha das preocupacións dos investigadores era observar se este biofilm estaba danando a pedra do monumento, recentemente declarado como Ben de Interese Cultural de cara ao ano Xacobeo 2021. “En ocasións pode causar danos, pero hai veces nas que a colonización biolóxica mesmo axuda a manter a consistencia da pedra. Pero neste caso encontramos que o efecto era neutro, nin positivo nin negativo, para o substrato lítico, simplemente producía una afección estética, en caso de querer considerarse así , xa que este aspecto entra no campo do subxectivo”.
Equilibrio entre patrimonio e biodiversidade
O estudo dos biofilms no patrimonio achega unha interesante visión á hora de buscar as mellores opcións e atopar o equilibrio entre a protección da biodiversidade e a conservación destes edificios. “Antes adoitaban eliminarse todos estes organismos porque se pensaba, por norma xeral, que danaban as edificacións. Pero sería interesante abordalo desde outros enfoques, unha especie de win-win, defendendo que o patrimonio se vexa enriquecido por estas características peculiares”, conclúe Patricia Sanmartín.
Referencia: Characterization of a biofilm and the pattern outlined by its growth on a granite-built cloister in the Monastery of San Martiño Pinario (Santiago de Compostela, NW Spain). (Publicado en International Biodeterioration & Biodegradation).
