Un equipo do Instituto de Oncoloxía de Vall d’Hebron (VHIO), liderado pola doutora Cristina Saura, xefa da Unidade de Mama do Hospital Universitari Vall d’Hebron e do Grupo de Cancro de Mama do VHIO, e Ana Vivancos, xefa do laboratorio de Xenómica do VHIO, demostrou por primeira vez que o leite materno das pacientes con cancro de mama contén ADN do tumor, coñecido como ADN tumoral circulante (ADNct). Este ADNct é susceptible de ser detectado a través da biopsia líquida no leite materno e podería converterse nunha nova ferramenta para diagnosticar de forma precoz o cancro de mama no período do postparto. Os resultados desta investigación acábanse de publicar na revista Cancer Discovery.
A Unidade de Mama do Hospital Universitari Vall d’Hebron conta cunha unidade multidisciplinaria específica para tratar a mulleres que se diagnostican de cancro de mama durante o embarazo ou durante o postparto. “Durante todos os anos que leva funcionando esta unidade” explica Saura “observamos que as pacientes con cancro de mama que se diagnostican durante o embarazo ou, especialmente, durante o postparto teñen peor prognóstico polo seu diagnóstico en estadios máis avanzados da enfermidade”. É por este motivo polo que se necesitan novos métodos de detección precoz eficaces para detectar estes tumores.
“Os cambios fisiolóxicos que ocorren na mama durante o embarazo e o postparto fan que os tumores sexan máis difíciles de detectar; tamén observamos que bioloxicamente os tumores no postparto son máis agresivos e as mulleres quedan embarazadas en idades nas que aínda non se fai cribado poboacional con mamografía. En España, por exemplo, non se empezan estas revisións ata os 50 anos”.
Un proxecto que empeza pola inquietude dunha paciente
A investigación biomédica, a diferenza doutros campos da ciencia, conta coa participación, a experiencia e a implicación dos pacientes xa sexa pola súa xenerosidade á hora de participar en ensaios clínicos ou porque expoñen aos científicos preguntas desde unha óptica totalmente diferente.
Neste caso foi a inquietude dunha paciente con cancro de mama diagnosticada durante o embarazo da súa terceira filla. Preocupáballe transmitir o tumor a través do leite materno á súa segunda filla durante a lactación, que fora longa e prolongárase ata pouco tempo antes do diagnóstico do seu cancro de mama.
“A paciente” explica Saura “tróuxonos unha mostra de leite materno que tiña gardada no seu conxelador. E aí, grazas a ela, é onde empeza o noso proxecto porque, aínda que sabemos que o cancro de mama non se transmite a través do leite materno, decidimos analizar a mostra á procura de marcadores que nos puidesen axudar na investigación. E, efectivamente, ao analizar o leite materno da paciente atopamos ADN coa mesma mutación que estaba presente no seu tumor. O leite materno conxelouse máis dun ano antes do diagnóstico de cancro da paciente”.
Biopsia líquida en cancro de mama
A biopsia líquida en sangue utilízase hoxe en día en pacientes con cancro de mama metastásico para a detección ou seguimento dalgunhas mutacións, pero ten pouca sensibilidade aínda como ferramenta para diagnóstico precoz ou na predición de recaídas, xa que se necesita unha cantidade de ADN tumoral circulante moi elevada no sangue para ser detectado.
Nos últimos anos, desenvolveuse a biopsia líquida en ouriños para detectar cancro de vexiga ou na saliva para cancro de cabeza e pescozo. “Así que pensamos que, por proximidade ao tumor, o leite materno podería ser unha fonte alternativa para detectar o tumor a través de biopsia líquida” afirma Ana Vivancos.
O artigo que agora publica a revista Cancer Discovery recolle os primeiros resultados do estudo. Os investigadores recolleron mostras de leite materno e sangue de pacientes con cancro de mama diagnosticadas durante o embarazo ou o postparto, así como de mulleres sas que estaban en curso de lactación materna.
“Fomos capaces de detectar mutacións presentes no tumor de pacientes con cancro de mama na súa mostra de leite materno en 13 das 15 pacientes analizadas”
ANA VIVANCOS, investigadora
“Analizamos as mostras de leite materno e de sangue a través de dúas técnicas, Next Generation Sequencing (NGS) e Droplet Dixital PCR (ddPCR)” explica Vivancos. “E comprobamos que no leite materno existe ADN circulante libre de orixe tumoral. Fomos capaces de detectar mutacións presentes no tumor de pacientes con cancro de mama na súa mostra de leite materno en 13 das 15 pacientes analizadas. Mentres que, nas mostras de sangue recollidas no mesmo momento, só se detectou o ADNct nunha de elas”.
“As mostras de leite materno das dúas pacientes nas que non se detectou a mutación se recolleron nas primeiras horas de lactación, eran de costro” explica Miriam Sansó, autora principal e investigadora postdoutoral do laboratorio de Xenómica do Cancro durante a realización do estudo “polo que deducimos que probablemente aínda non pasara suficiente tempo para que o ADN tumoral se liberase ao leite. Así que decidimos desde entón realizar a toma de mostras de leite materno polo menos dúas semanas tras iniciar a lactación”.
“Demostramos por primeira vez que o leite materno obtido de pacientes con cancro de mama contén ADNct suficiente para detectalo a través de biopsia líquida e que este ADNct se pode detectar mesmo antes de que o diagnóstico de cancro de mama se poida realizar mediante unha proba de imaxe convencional” afirma Cristina Saura.
Unha proba cunha sensibilidade do 70%
“O noso seguinte paso para dar unha utilidade práctica a este descubrimento foi deseñar un panel xenómico baseado en NGS como posible método de diagnóstico precoz en cancro de mama” afirma Vivancos. En base a datos públicos, as investigadoras do estudo deseñaron o panel de xenes VHIO-YWBC que permite detectar as mutacións máis frecuentes presentes en mulleres con cancro de mama diagnosticado antes dos 45 anos. O panel ten “unha sensibilidade de máis do 70%. É dicir que, das mostras das nosas pacientes analizadas con este panel, detectáronse 7 de 10 casos cunha especificidade do 100%”.
“Este panel podería servirnos no futuro como método de diagnóstico precoz de cancro de mama no postparto” explica Saura. “Da mesma maneira que se realiza a proba do talón a todos os recentemente nados se podería recoller unha mostra de leite materno a todas as mulleres tras o parto para realizar un screening de cancro de mama”.
Un dos casos de mulleres de alto risco incluídas no traballo reforza aínda máis esta idea de utilizar o panel de xenes deseñado e a biopsia líquida de leite materno para adiantar o diagnóstico precoz do cancro de mama. Tratábase dunha muller sa que ao quedar embarazada do seu primeiro fillo aos 46 anos quixo participar no estudo, e 18 meses despois de ter ao seu fillo foi diagnosticada de cancro de mama grazas ás ecografías mamarias que se facían no seguimento do estudo. “Analizamos as mostras de sangue e leite materna que recolleramos no seguimento aos oito e aos once meses tras o parto e comprobamos que a mutación que estaba presente no tumor da paciente xa estaba presente no leite materno da mama afectada aos once meses tras o parto, 6 meses antes do diagnóstico feito por ecografía mamaria. Nin nas mostras de sangue nin de leite da mama sa detectamos a mutación e, por tanto, poderiamos diagnosticar o tumor seis meses antes co uso desta técnica” conclúe Carolina Ortiz, investigadora do grupo de cancro de mama de VHIO e asinante do artigo como primeira autora xunto a doutora Saura.
Unha mostra a miles de mulleres
O seguinte paso para confirmar a utilidade do uso de leite materno como unha nova ferramenta de biopsia líquida para a detección precoz de cancro de mama no postparto é realizar esta proba non invasiva a miles de mulleres. En base aos resultados que hoxe se publican, as investigadoras iniciarán un estudo co obxectivo de recoller mostras de leite materno de 5.000 mulleres sas a nivel mundial que se quedaron embarazadas con 40 anos ou máis, ou de calquera idade que sexan portadoras de mutacións que aumentan o seu risco de padecer cancro de mama (BRCA1, BRCA2, PALB2, RAD51C/D).
“Os nosos resultados abren a porta para o futuro uso do leite materno como unha nova fonte de biopsia líquida para a detección precoz de cancro de mama no posparto a través dunha técnica non invasiva” afirma Cristina Saura. “Antes de que esta técnica sexa levada á práctica se deben confirmar estes resultados nun número maior de pacientes, pero os resultados que hoxe se publican son esperanzadores e ofrecen unha potencial nova ferramenta para o diagnóstico precoz de cancro de mama nunha poboación especialmente sensible de mulleres novas e nais. O mellor modo de seguir aumentando a supervivencia de pacientes con cancro de mama e curar máis, é detectándoo canto antes e esta é unha nova estratexia que nos podería axudar moito neste sentido”.
“Esta investigación foi posible grazas á implicación das pacientes con cancro de mama e as diferentes iniciativas de mecenado que deron soporte ao proxecto, entre as que destaca El Paseíco da Mama entre outras que nos permitiron empezar este estudo desde cero” explica Saura. “Grazas a elas fomos capaces de xerar os datos preliminares do estudo e presentar despois o proxecto a convocatorias de bolsas competitivas. Actualmente contamos con máis de 300.000 euros conseguidos a través de bolsas competitivas da Fundación FERO, Fundación “a Caixa”, SEOM, AECC e FIS (do Instituto de Saúde Carlos III) para seguir adiante con esta investigación”.
