Os galegos da trama saudita inscribíronse en falso na universidade árabe tras publicar 74 artigos nun ano

A produción científica dos dous investigadores galegos implicados na trama saudita é frenética dende hai tres anos. En 2021 acadaron o seu récord persoal: Rubén Domínguez publicou 55 artigos e Mirian Pateiro asinou 74, segundo a base de datos Scopus. O número de citacións tamén se disparou, superando ambos ás 2.000 en 2022. Foi esa intensa actividade a que lles permitiu entrar na lista Highly Cited Research (HCR), que recompila os nomes dos 7.000 investigadores máis citados do mundo: a lista da que sairon os 11 cientificos españois —entre eles Domínguez e Pateiro— que se adscribiron en falso en universidades de Arabia Saudita. Os dous galegos, que desenvolveron toda a súa carreira no Centro Tecnolóxico da Carne (CTC) —dependente da Xunta—, cobraron dunha empresa do tamén científico Juan Luis García Guirao, o presunto intermediario dos árabes cos implicados, que segundo investigacións xornalísticas recibían ata 70.000 euros anuais pola falsa afiliación .

A HCR, elaborada pola empresa Clarivate, é fundamental para elaborar o ranking de Shanghai e determinar cales son as mellores universidades do planeta, co que elo supón en termos de prestixio e financiación. De aí o interese das universidades árabes en captar en falso a científicos doutras institucións. Fruto da sospeitosa actividade investigadora, Domínguez e Pateiro entraron por primeira vez na lista HCR en 2022. Como primeira afiliación asignáronse á Universidade Rei Abdulaziz, en Arabia Saudita.

Publicidade

A lista Clarivate selecciona os nomes dos científicos de acordo coas publicacións que teñen un maior número de citas por campo e ano de publicación, atendendo aos datos recollidos na Web of Science. Unha vez que se elixen os investigadores máis significativos, Clarivate pregunta a título individual a que institución pertence cada un dos científicos seleccionados. A primeira afiliación de Domínguez e Pateiro en 2022 —un ano despois do inédito rexistro de producción científica— foi a Universidade Rei Abdulaziz, pese a que nese mesmo ano, e de acordo co perfil de LinkedIn do investigador galego, traballaba a xornada completa no CTC. A Consellería de Medio Rural, da que depende o centro, informou que Domínguez e Pateiro xa solicitaron o cambio de adscrición no rexistro dos máis citados, pero que non se fará efectivo ata o vindeiro ano, dado que a lista Clarivate se actualiza anualmente. GCiencia intentou contactar con eles, pero non contestaron as chamadas nin aos correos deste xornal.

A Xunta, que asegurou que ambos científicos son temporais pese a levar vinculados ao centro máis dunha década, trasladou o seguinte: “De acordo coas consultas realizadas, nestes momentos non están afiliados a ningunha universidade saudita, nin o estiveron, xa que non formalizaron ningún tipo de contrato coa Universidade Rei Abdulaziz”. Seguindo as súas explicacións, no tempo no que non estiveron contratados no CTC tiveron unha “relación mercantil” con UP4 Institute of Sciences. A empresa é unha presunta tapadeira creada polo catedrático Juan Luis García Guirao para captar a científicos españois, según publicou o diario El País.

Un artigo cada cinco días

Se algo teñen en común os 11 científicos españois implicados na trama, ademais de estar entre os máis citados do mundo, é a súa elevada produción científica. Domínguez e Pateiro tamén publicaron unha inxente cantidade de estudos durante os últimos tres anos. Tanto é así que a investigadora do CTC asinou 74 artigos en 2021 o que, noutras palabras, vén a significar un artigo cada cinco días. Algo semellante ocorre con Domínguez, que publicou 55 artigos só en 2021 e, polo tanto, case un á semana. Unhas cifras que coinciden coas de científicos como Rafael Luque e Ai Koyanagi, outros dous implicados na trama, e contra os que os seus centros de investigación xa tomaron medidas. Fontes de Medio Rural informaron este venres, que, “de momento non se ten constancia” de se se tomarán medidas contra Domínguez e Pateiro.

Quen si se pronunciou publicamente sobre a trama saudita e, tamén, sobre a elevada produtividade dos científicos implicados, foi o ministro de Universidades, Joan Subirats. “Unha persoa que fai un artigo cada tres días é algo complicado de entender”, afirmou. Uns termos cos que coincide o investigador do CSIC Lluís Montoliu, tamén vicedirector do Centro Nacional de Biotecnoloxía. Pronunciouse a través da súa canle de Twitter da seguinte maneira: “Levo 137 artigos científicos publicados en 34 anos de profesión, o que vén a representar, de promedio, soamente 4 artigos por ano”. Tamén pon o exemplo de Frederick Sanger, dúas veces premiado co Nobel de Química, que publicou 89 artigos en 62 anos, é dicir, 1,4 por ano. “Non vai sendo hora xa de que, en lugar de contar artigos e de onde saen… Empecemos a lelos”, reflexiona.

A opinión de Subirats e Montoliu tamén a comparte Cristina Candal, a investigadora galega que demostrou a existencia das fábricas de artigos. “Publicar 74 estudos nun ano é unha barbaridade. Non só hai que escribilos, tamén hai que levalos a cabo”, reflexiona a doutoranda da Universidade de Santiago (USC). A científica galega explica que, ás veces, unha prolífica produción científica pode deberse a ser investigador principal dun proxecto e, polo tanto, ter un equipo detrás. E aínda así, cre que unha produtividade tan elevada, de ser capaz de escribir un artigo cada cinco días, “non é normal”, independentemente do equipo que te apoie. “Este caso demostra que prima a cantidade por enriba da calidade. Os científicos necesitamos ter o maior número de artigos publicados aínda que só sirvan para poñer no currículo. É un problema a nivel global, non só en España. Por iso debería abrirse un debate sobre o sistema de avaliación dos investigadores”, sinala a doutoranda da USC.

“Este caso demostra que prima a cantidade por enriba da calidade, debería abrirse un debate”

CRISTINA CANDAL, investigadora da USC

As posibilidades de cambiar o sistema son moi reducidas e Candal recoñece que é un labor “moi complicado” facer que prime a calidade fronte á cantidade, malia que debería ser o ideal. Segundo explica, o problema non só é individual, senón colectivo. Máis alá dos investigadores que publican de maneira desenfreada para mellorar o seu currículo, as institucións académicas tamén queren beneficiarse. Por iso, pagan a autores con moitas citacións, que publican con frecuencia, para subir nas clasificacións internacionais. “Non quero demonizar os índices de impacto pero si é certo que se usan de forma errónea. Parece que tes que publicar a toda costa pero non se poden obviar as revisións cualitativas“, critica Candal. Insiste na dificultade de cambiar o modo actual de avaliación: “É moi complicado porque a cultura de cada vez máis está moi arraigada na comunidade científica”, sostén. A única forma de facelo, segundo Candal, é cambiando a mentalidade e investindo máis recursos. Os que, precisamente, non se están usando a día de hoxe.

As implicacións da trama saudita non só afectan a investigadores e universidades, senón tamén ao recoñecido ranking de Shanghai, unha referencia á hora de clasificar as mellores institucións académicas do mundo. “Se pagan 70.000 euros polas afiliacións para subir postos na lista, esa universidade non é realmente presitixiosa. Máis ben, é un pouco unha fraude”, asente Candal. De feito, a investigadora recoñece que a ciencia, pese a todo, non pode escapar das prácticas enganosas. “É un dos maiores negocios do mundo. Xa non en publicacións científicas que moven millóns de dólares ao ano, tamén en cuestión de universidades, premios, recoñecementos…”, apunta a investigadora da USC. De feito, critica que, ás veces, “a comunidade científica é un pouco endogámica” e, polo tanto, pechada de portas para dentro e descoñecida pola sociedade. Ata que unha trama coma esta salta polos aires.