Un día coma hoxe, hai 81 anos, unha parte do exército español sublevouse contra o goberno da República. O golpe de Estado trouxo consigo tres anos dunha terrible Guerra Civil e outros 36 anos de ditadura franquista, con centos de miles de persoas asasinadas, encarceradas e exiliadas. Hoxe, en 2017, moitas familias aínda non poden saber onde están enterrados os seus familiares. En Galicia apenas houbo guerra, xa que o bando sublevado impúxose en poucos días. Mais o odio non se freou, e comezou un exterminio que nos seguintes anos acabou coa vida de polo menos 5.000 persoas, segundo os datos oficiais, aínda que é posible que as cifras reais sexan sensiblemente maiores.
Nos meses seguintes, alén das vítimas máis ou menos anónimas, foron asasinados decenas de políticos e cidadáns notables afectos á Segunda República. Entre eles, os rexedores de catro das sete principais cidades: Alfredo Suárez Ferrín (A Coruña), Ánxel Casal (Santiago de Compostela), Manuel Suárez Castro (Ourense) e Emilio Martínez Garrido (Vigo). E tamén foi executado Xaime Quintanilla, alcalde de Ferrol entre 1931 e 1934 e concelleiro no momento no que se produciu o golpe de Estado. Tamén foron asasinados salientables intelectuais do Partido Galeguista como Alexandre Bóveda, Camilo Díaz Baliño (pai de Isaac Díaz Pardo), ou Xohán Carballeira, naquel momento alcalde de Bueu.
O proxecto “Nomes e Voces” desapareceu en 2013 pola falta de axudas
A pesar do franquismo e do afán por pasar páxina, a memoria das vítimas persistiu en Galicia, como no resto do Estado, grazas á investigación de decenas de cronistas locais afanados en non esquecer, e ao labor das universidades. Así, en 2006 naceu Nomes e Voces, un proxecto das tres universidades galegas coordinado polo catedrático da USC Lourenzo Fernández Prieto e no que colaboraban entidades como a Xunta de Galicia, a Unión Europea e as Deputacións da Coruña e Lugo. Unha gran base de datos, mapas, informes e recursos educativos que compilaba as causas abertas contra cidadáns galegos a partir do golpe do 18 de xullo de 1936.
Pola súa banda, a Deputación da Coruña impulsou neste 2017 o proxecto Xeración Perdida, no que se compila a historia das corporacións locais republicanas que se enfrontaron ao golpe militar. Un total de 300 nomes compilados polo grupo Hispona, da USC, dos que máis de 60 foron asasinados.
