Únete á nosa canle de Whatsapp
Contan que o chinés Cai Lun, un conselleiro imperial eunuco do século II, foi o inventor do papel hixiénico. Co paso das centurias, durante as dinastías Yuan e Ming, converteuse nun produto moi fabricado. Só no ano 1393, está documentado que China produciu dez millóns de paquetes de 10.000 follas.
Pero o papel tardou moito máis en chegar a Occidente. Nos baños da antiga Roma, arranxábanse cunha esponxa cun pau, que se mollaba nun barreño de auga tras cada uso. Mentres que, en toda Europa, a tradición sempre foi limparse cunha folla de leituga ou de verza mollada en auga.
Guttemberg supuxo logo un grande avance para a hixiene do retrete. No século XIX, coa popularización dos xornais, a xente comezou a usalos cortados en cuartilla e pendurados dun cravo. E así aconceu en Galicia ata ben entrado o século XX, cando o papel hixiénico comezou a chegar aos fogares nos anos 50 a lombos dun ‘elefante’.
Marrón, cunha capa satinada e outra áspera, o popularmente coñecido como ‘papel do Elefante’ foi o primeiro en fabricarse masivamente en España. Facturábao Papelera Española, empresa nada en 1901 en Euskadi, pero que durante o franquismo formou parte do conglomerado industrial do réxime. En Galicia, Papelera Española adquiriu en 1949 case seis mil hectáreas que hoxe compoñen o Parque Natural do Invernadeiro, en Ourense. Alí plantaron case catro mil hectáreas con Pinus sylvestris, unha variedade máis pensada para o papel, mentres que as repoboacións daqueles anos centrábanse en Pinus pinaster e, paulatinamente, no eucalipto.
Antes do elefante de Papelera Española, o papel hixiénico xa se vendía en Galicia, pero como artigo de luxo. Na hemeroteca dixital Galiciana, atopamos anuncios xa en 1931, cando no Compostelán se publicita que a papelería El Sol recibiu ‘papel hixiénico en rolos de calidade extra’. Tamén se vendía en follas, tamaño cuartilla, o que se explicaría porque ese era o formato máis coñecido cando se utilizaban as follas de xornal. De feito, poderiamos pensar que algúns usuarios utilizaban o propio anuncio para máis funcións que a propia de lelo.
Aquí poderiamos discutir se ese ‘papel hixiénico’ non podería confundirse co papel de lear tabaco, que nalgúns anuncios leva tamén a etiqueta de ‘hixiénico’. Pero non hai dúbida de que os galegos coñecían e usaban este produto –entre as clases máis acomodadas- pois ata se fan chistes nos diarios. Así lemos en ‘El Compostelano’ xa en 1920, cando o cronista critica ao concello por resolver un problema municipal con remedios que parecen parches, “do mesmo xeito que non se cura a disentería por usar papel hixiénico”.
O que parece evidente é que tardou en chegar a Galicia. Porque o papel hixiénico moderno foi inventado polo estadounidense Joseph Gayetty en 1857, coa etiqueta de ‘papel medicinal’. Tamén levaba o nome do seu inventor nunha marca de auga, decisión de dubidoso gusto, obviamente. O seu anuncio en prensa alertaba dos perigos de usar papel de xornal “coa súa tóxica tinta en partes tan sensibles do corpo humano”.
Pero o grande impulso ao papel hixiénico deuno outro apelido ben reconocible hoxe en día: o dos irmáns Clarence e Irvin Scott. En 1890, lanzaron os seus rolos, fórmula que acabaría por copar o mercado. Ao longo da historia, nos seus paquetes apareceron un bebé mofletudo, un osiño e, finalmente, un cachorro de can ou cuzo. A marca é a actual Scottex.
Pero a popularización en Galicia do papel hixiénico chegará moito máis tarde que aqueles pioneiros do século XIX. Non comezaría a entrar comunmente nos fogares ata os anos 50 do século XX.
E fíxoo cos rolos de Papeleira Española, que se vendían individualmente, envolvidos en celofán amarelo. Aínda que levaban un elefante vermello no seu envoltorio de papel, o único texto que acompañaba ao rolo era ‘400 follas’. Porque si: seguíase a contar en follas, que era como se vendía o orixinal de luxo nas primeiras tendas galegas. En calquera caso, paso ao acervo popular como o ‘papel do elefante’.
Aínda na actualidade véndense rolos antigos do Elefante para coleccionistas. Na web Todocoleccion chegáronse a pagar a corenta euros por unidade.
Máis tarde, apareceron outros animais, nunha fauna que vai desde o cervo ata o crocodilo. Pero o paquidermo foi quen triunfou ata a chegada dos rolos de papel branqueado de suavidade contrastada.
Así se pasou da folla de verza ao xornal e, dende este, á folla de papel e ao rolo. En tempos de corentena, en que se volveu a converter nun obxecto desexado, case de novo un artigo de luxo, así é a historia do papel hixiénico.
