Únete á nosa canle de Whatsapp
A medida que os epidemiólogos tentan determinar o que sucederá coa Covid-19 este verán e despois, barállanse diversos escenarios que se diferencian na frecuencia e a gravidade coa que o coronavirus, que xa non é novo, continuará golpeando á humanidade. Estes escenarios difiren nalgúns detalles. Por exemplo como diminuirán as infeccións, e se así sucede, como serán as taxas de transmisión durante o verán e cantas persoas xa foron infectadas (e posiblemente adquiriron inmunidade). Con todo, case unanimemente, prevén un mundo no que, mesmo cando o brote actual diminúa polo menos de forma temporal, non terá nada que ver co que coñeciamos fai só tres meses. Será un mundo no que, mesmo nos países occidentais, usar unha máscara será tan normal como usar un teléfono móbil. Un mundo onde mesmo nas pequenas reunións sociais a tose ocasional dun amigo asustaranos, onde os lugares de traballo parecerán perigosos, e onde usar o transporte público, aínda que sexa respectuoso co medio ambiente, poderá ser perigoso para a nosa saúde.
Nunha análise publicada recentemente polo epidemiólogo Michael Osterholm e os seus colegas, descríbense tres posibles situacións como as ondas que chegan a unha praia baixo distintas condicións climatolóxicas.
“Será un mundo no que usar unha máscara será tan normal como usar un teléfono móbil”
No primeiro caso, contemplaremos no futuro de maneira retrospectiva, como unha onda enorme golpeou o mundo a principios de 2020 (o brote actual é de millóns de casos e espéranse centos de miles de mortes en todo o mundo para o 1 de agosto), que será seguida por mini-ondas alternando con brotes moito máis pequenos cada poucos meses, con só uns poucos casos nos meses intermedios (pero nunca cero).
No segundo escenario, a enorme onda que acabamos de vivir é seguida leste mesmo ano por outras dúas veces máis forte e máis duradeira. Neste caso, unha caída significativa no número de casos e mortes levaríanos a todos (xestores da Sanidade Pública e poboación en xeral) a baixar a garda, relaxando as medidas de distanciamento físico máis do que era seguro e aconsellable, provocando a recuperación dun brote despois do verán. Ademais, os primeiros sinais de advertencia de que un novo brote estaría a gañar forza ignoraríanse. Despois desta segunda onda brutal, o mar volvería case á calma, con algunhas ondas ocasionais con casos que apenas representarían unha quinta parte do que sucedeu na primavera e o outono de 2020.
No terceiro posible escenario, a onda actual crea unha nova normalidade, con brotes de Covid-19 de tamaño similar e, na maioría dos casos, estendéndose ata finais de 2022. Nese momento, no mellor dos casos conseguiuse unha vacina eficaz; e se non fose así, o mundo sufriría Covid-19 ata que polo menos a metade da poboación se teña infectado, padecendo ou non a enfermidade.
No que coinciden os tres escenarios é en que non hai ningunha posibilidade de que Covid-19 termine cando o mundo deixe atrás este terrible ano 2020. A razón é a mesma pola cal a enfermidade foi tan dura: non temos inmunidade fronte ao novo coronavirus. Esta pandemia non terminará ata que haxa suficiente inmunidade na poboación, que tería que ser superior ao 50% (algúns científicos falan dun 70% ou máis). Dado que o mundo está moi lonxe dese nivel de inmunidade, (estímase que non máis do 5% da poboación mundial é inmune ao novo coronavirus), este virus manterase infectando e estendéndose entre a poboación. E iso significa que nos espera un longo camiño por percorrer.
A incerteza sobre como desenvolverá a longo prazo, nun terceiro escenario ou nun primeiro moito menos brutal, reflicte a gran cantidade de incógnitas que rodean un brote sen comparación na historia contemporánea. Os clínicos aprenderon moito sobre a enfermidade e o seu tratamento, mentres que os científicos aínda están a traballar a toda velocidade para comprender todo o relacionado con ela, desde a bioloxía básica do virus (canto reducen a transmisión as temperaturas cálidas e a humidade elevada?), o deseño de estratexias (pechar as escolas axuda o suficiente como para xustificar o impacto sobre a educación dos nenos?) e posibles profilaxes químicas (pode reducirse a gravidade?). As respostas a estas preguntas afectarán ao que se faga no futuro.
Consecuencias humanas e sociais
Quizais o que menos coñecemos afecta a valores humanos e sociais. Para dicilo sen reviravoltas, cantas mortes, canta pobreza pode tolerar un país, cidade ou comunidade en particular? Os distintos países terán que decidir que significa “demasiadas mortes, demasiada miseria”. Suecia, por exemplo, impuxo só medidas leves de distanciamento físico, tales como a prohibición de grandes reunións, pero as súas escolas, restaurantes, tendas e lugares de traballo permaneceron abertos. Ten menos casos por millón de persoas que España, Italia, Estados Unidos, Francia, o Reino Unido e outros países que adoptaron medidas máis estritas cun custo social e económico moito maior.
Fai tres meses, cando Wuhan, a orixe da pandemia, China, levaba en confinamento só unha semana, no mundo había xa 10.000 casos. En España detectouse un único caso, unha persoa que viña de Alemaña e estivera en contacto cunha persoa que estivera en China. O primeiro caso documentado de transmisión comunitaria tardaría aínda tres semanas. Con todo, os expertos estaban de acordo en que non era posible conter o brote. O consenso entre os expertos era que, aínda que o novo coronavirus podería establecerse e simplemente causar arrefriados (similar a unha gripe), como os outros catro coronavirus humanos que xa estaban en circulación, era máis probable que regresase ano tras ano como a gripe estacional, causando enfermidades moito máis graves que o arrefriado.
Neste momento, con case 4 millóns de casos confirmados en todo o mundo e máis de 250.000 falecidos, estamos, en opinión dos epidemiólogos, #ante tres posibles situacións no hemisferio norte. En cada unha, a pequena onda a principios de 2020 representa o brote de Covid-19 en China, que alcanzou o seu punto máximo a fins de xaneiro e febreiro, pero desapareceu en marzo. A seguinte crista da onda, moito máis grande, representa a pandemia fóra de China, especialmente en Europa e os Estados Unidos. Cada escenario esténdese ata 2022, cando hai unha posibilidade razoable de que chegase unha vacina e produciuse suficiente para inocular centos de millóns de persoas.
Escenario un: ondas pequenas ata onde chega a vista
Nesta situación, o cumio actual nos casos de Covid-19 é seguido por secuencias de cumio e val ao longo dos dous próximos anos. Os picos serán probablemente a metade do tamaño do brote desta primavera, e os números máis altos coincidirán coa tempada de gripe o próximo outono e os períodos máis baixos farano con este verán e o próximo. Ademais, serán probables variacións rexionais debidas a factores que inclúen brotes aleatorios, a mala sorte de ter súper-contaxiadores e poucos tests e case nulo rastrexo de contactos para extinguir os novos brotes antes de que exploten e afecten a unha gran fracción da poboación.
A posibilidade de pico e val reflicte un consenso emerxente de que este coronavirus ten certa estacionalidade, pero non será eliminado totalmente polo clima cálido e húmido. O consenso entre os científicos é que é pouco probable que o clima suprima por si só radicalmente o SARS-CoV-2 durante o verán de 2020, porque aínda teremos unha poboación que é case completamente susceptible ao virus. Por iso a redución estacional non terá un gran efecto.
“É pouco probable que o clima suprima por si só radicalmente o SARS-CoV-2 durante o verán de 2020”
Iso explícase en base ao modo de transmisión do virus. A calor e a humidade poden inactivar o virus nas superficies, pero no verán aínda haberá moitas persoas que poidan transmitilo de persoa a persoa, esbirrando, tusindo e mesmo falando. Canta xente? Os epidemiólogos consideran unha redución do 20% na transmisibilidade durante o verán a condición de que se comporte como os outros catro coronavirus humanos, que causan as catarreiras comúns. Isto só será un freo temporal.
Por esta redución de máis do 20% nos casos, os expertos recomendan actuar de acordo coa “herdanza” que nos deixou a pandemia: abrir bares e praias todo o que queiran, pero limitando o aforo, practicando o distanciamento físico e extremando as medidas de hixiene. Sen a necesidade de ordes estritas, deberemos incorporar o distanciamento físico no noso estilo de vida como mostra de responsabilidade cidadá.
Como resultado, os grandes espectáculos e os concertos deberán desaparecer temporalmente das nosas vidas. Noutros casos haberá que incorporar medidas que implican graduar as quendas de traballo, levantar barreiras entre cubículos e enviar a casa a calquera traballador que teña síntomas de febre. A nova normalidade consolidará o distanciamento físico que evitou que as peores predicións para a primeira onda de Covid-19 fixésense realidade.
Para moitos, poñer unha máscara antes de reunirse con amigos nun parque ou ir ao ximnasio será tan natural como levar o teléfono móbil. Nos restaurantes, é probable que aos clientes se lles tome a temperatura antes de sentar e os camareiros usarán máscara e luvas. E cando ocorran brotes locais, esas medidas volveranse máis estritas, aínda que só sexa a través de medidas voluntarias. Moitos traballadores, asustados por unha crise local, traballarán a distancia se poden. A xente volverá evitar o transporte público, incluso os taxis. Pospoñerán as cirurxías programadas e as visitas ao médico, especialmente a medida que arraigue a telemedicina.
Probablemente, grazas a esas medidas o brote disiparase novamente. Con todo, moitas persoas tomarán iso como un sinal de que poden baixar a garda e a próxima onda golpeará … unha e outra vez ata que moitas persoas se haxan infectados, ou unha vacina teña éxito, para producir inmunidade colectiva. Segundo Osterholm, autor do estudo: “Sigo dicíndolle á xente que o brote non terminará con esta ondada”.
Escenario dous: volta ao pasado
En marzo de 1918 detectouse a primeira ondada moderada de gripe española. O número de casos diminuíu durante ese verán, pero seis meses despois, no outono, a epidemia explotou. Iso foi seguido por picos máis pequenos a principios de 1919. E logo terminou a pandemia. As pandemias de gripe de 1957 e 1958, e a gripe porcina de 2009, seguiron un patrón similar.
Neste escenario, en lugar de reaparecer durante todo o ano como os picos do primeiro escenario, a Covid-19 regresaría con máis forza a fins do verán e outono e logo esmorecería, mantendo un número pequeno, pero case constante de casos. Neste caso, segundo Osterholm, teriamos o que se coñece como un cantil. Primeiro, infectaríanse moitas persoas nunha primeira onda moderada (a actual) e a continuación ocorrería unha segunda onda xigante (que alcanzaría o seu punto máximo en outubro) que conseguiría que alcanzásemos o nivel de inmunidade colectiva (70%). En segundo lugar, esta segunda onda, esnaquizaría totalmente o sistema de saúde.
En España podería darse este caso. Actualmente o nivel de infectados na maioría das comunidades autónomas, sobre todo das costeiras non supera o cinco por cento da poboación. Imaxinemos desprazamentos sen control desde Comunidades con niveis bastante máis elevados a comunidades con baixo nivel de casos por cen mil habitantes. En xullo de 2019 estaban previstos 43 millóns de desprazamentos e en agosto, a previsión foi de 47 millóns de desprazamentos de longo percorrido.
As posibilidades de contaxio increméntanse. Ao acabar o verán, comezan as clases, a actividade laboral está a alcanzar cotas de “normalidade” reláxanse as condicións (non está a pasar nada) e de golpe asistimos a un rebrote de dimensións moi superiores ao que xa tivemos. Este é o escenario da gripe do 18.
Os esforzos para “achandar a curva” en todo o mundo tiñan como obxectivo evitar que os sistemas de saúde colapsaran. A partir de marzo, eses esforzos tiveron un éxito relativo. Pero mesmo se os hospitais utilizasen a pausa de verán para acumular equipos de protección persoal, ventiladores e outras necesidades, para prepararse para un regreso intenso da Covid-19 no outono e inverno, probablemente non será suficiente. Se ademais temos unha mala tempada de gripe, será moi difícil que os hospitais poidan facer fronte aos ataques.
Un colapso inminente ou real do sistema de atención médica, similar ao que o norte de Italia experimentou en marzo, obrigaría a impoñer medidas de confinamento aínda máis estritas que as do últimas seis semanas, o que, como sucedeu en China desde finais de xaneiro a principios de marzo, na súa maioría apagaría o SARS-CoV-2. Debido a que o novo coronavirus continuaría circulando, como os outros catro coronavirus humanos, aínda habería unha transmisión de baixo nivel. Pero os casos serían tan poucos que dificilmente contarían como “brotes”; en cambio, o virus estaría connosco a un nivel bastante baixo, con quizais miles de casos á vez.
Escenario tres: o peor día da marmota
Se todo compórtase de forma anárquica, con brotes nesta cidade ou nesoutra e téntase sufocalos sería o escenario que poderiamos denominar de “combustión lenta”. As ondas seguen chegando porque o tamaño dos brotes que seguen ao actual son máis pequenos que no segundo escenario da gran onda. Por tanto, a inmunidade da poboación tarda máis en conseguirse. Prodúcense brotes locais, peores nalgúns lugares que noutros debido a, entre outras cousas, a diferente capacidade para realizar tests xeneralizados e regulares e o seguimento de contactos.
Ningunha pandemia anterior de gripe seguiu este patrón. Con todo, hai dúas razóns polas que Covid-19 podería facelo. Unha é biolóxica: os coronavirus, como mostran os catro que xa son endémicos, son terriblemente expertos en continuar circulando e nunca desaparecen (o coronavirus do SARS a principios da década de 2000 foi unha excepción). A outra é sociolóxica: cal é a capacidade da sociedade para resistir outro peche económico?, e de forma recorrente?. No futuro, esas políticas, polo menos nalgunhas cidades e autonomías, poden ser menos estritas e, por tanto, menos eficaces para controlar os brotes, que as impostas esta primavera. É por iso que, neste escenario, os futuros brotes seguen chegando, con duracións e número de casos comparables á actual.
“Deberíase utilizar a pausa de verán para prepararse mellor e facer axustes para poder absorber unha posible onda de casos no próximo outono”
As ondas interminables significan que o distanciamento físico terá que volver impoñerse unha e outra vez, forzando o peche repetido de negocios que acaban de reabrir e o despedimento de empregados cuxos traballos seguen sendo eliminados? Aínda que é difícil de lembrar, as ordes de quedarse na casa, os peches de negocios e outras medidas de mitigación tiñan como obxectivo aplanar a curva: retardar a propagación de Covid-19 o suficiente como para manter o número de pacientes que necesitan hospitalización, coidados intensivos, ou un ventilador non superior á capacidade do sistema de saúde. Aplanar a curva non significaba que non ía haber enfermos de distinta gravidade ou mortes. Se ese segue sendo o obxectivo para as futuras ondas de Covid-19, entón as medidas de confinamento poderían ser non tan severas, como recoñece un número crecente de epidemiólogos. Unha vez que comprobamos a escaseza de subministracións sanitarias deberíase utilizar a pausa de verán para prepararse mellor e facer axustes para poder absorber unha posible onda de casos no próximo outono.
A sociedade debe preparase para un tirapuxa de tres vías: manter baixos os casos e as mortes, preservar os empregos e actividade económica e preservar o benestar emocional das persoas. Se o sistema de saúde pública debilítase, as ondas seguirán chegando ata fins de 2022.
E que escenario é máis probable? Segundo o epidemiólogo Osterholm, teremos algúns meses difíciles no futuro. Desexo que se equivoque.
Fontes:
COVID-19: The CIDRAP Viewpoint April 30th, 2020 Part 1: The Future of the COVID-19 Pandemic: Lessons Learned from Pandemic Influenza Kristine A. Moore, MD, MPH Marc Lipsitch, DPhil John M. Barry, MA Michael T. Osterholm, PhD, MPH.
Three potential futures for Covid-19: recurring small outbreaks, a monster wave, or a persistent crisis por SHARON BEGLEY en STATNEWS
