Únete á nosa canle de Whatsapp
O alcol é en España “un importante factor de risco de carga de enfermidade e mortalidade, nun contexto social de normalización e banalización do consumo”, segundo se afirma na Monografía alcohol 2021. Consumo y consecuencias, do Observatorio Español de las Drogas y las Adicciones, editada polo Ministerio de Sanidade.
O alcol é, “con diferenza, a substancia psicoactiva máis consumida pola poboación”; o seu impacto sobre a saúde aumenta en función do consumo, pero “non existe un nivel libre de risco”, algo que “non é coñecido pola maioría da poboación xeral nin, en ocasións, polo propio ámbito sanitario”, engade este informe exhaustivo elaborado tendo en conta desde enquisas á poboación ata a análise en profundidade da evidencia científica solicitada na última década.
Cal é o efecto do alcol sobre a saúde?
En España o consumo de alcol é o segundo factor de risco de perda de saúde (Anos de Vida Axustados por Discapacidade- AVAD) en mulleres, e a quinta en homes (datos da Monografía alcohol 2021). Produciu anualmente 15.489 mortes durante o período 2010-2017, o 74% en homes e o 55,7% prematuras (antes dos 75 anos).
As causas das mortes atribuíbles ao alcol máis frecuentes no conxunto da poboación de 15 anos ou máis foron cancro, enfermidades dixestivas e enfermidades circulatorias.
É tamén prexudicial consumir pouco e coas comidas?
Os epidemiólogos Iñaki Galán, do Centro Nacional de Epidemiología, e Manuel Franco, da Universidad Alcalá de Henares, coinciden nas súas declaracións ao SMC España: é cada vez máis sólida a evidencia de que mesmo beber pouco ten impacto negativo.
Esta conclusión vale para todos os tipos de alcol e mesmo o viño na comida. Galán, autor dunha revisión respecto diso, sinala que asociar o viño coa dieta mediterránea, e por tanto cunha alimentación sa, “fortaleceu a crenza dos efectos positivos” do viño e a cervexa; con todo os estudos que investigan a asociación de consumo de alcol co patrón da dieta mediterránea “achan que en realidade é débil”, di Galán.
Estes expertos lembran que os estudos que permiten chegar a estas conclusións son difíciles e longos. Evitar factores de confusión implica procesar datos sobre hábitos —dieta, tabaquismo, exercicio…— de centos de miles de persoas durante períodos longos de tempo. “Pero estes estudos fixéronse, claro”, di Galán.
Si, mesmo beber pouco alcol provoca cancro
“A resposta a se está establecida claramente a relación entre consumo de alcol e risco de cancro é que si, existe suficiente evidencia”, responde ao SMC España Marina Pollán, directora do Centro Nacional de Epidemiología. “O risco é proporcional á cantidade de alcol inxerida, sendo menor para o consumo moderado —unha copa de viño ou unha caña ao día para as mulleres e dúas copas de viño ou dúas cañas ao día para os homes—, pero o aumento do risco existe”. En canto a se é menos daniño beber na comida ou fóra dela, “non hai evidencia”.
Coincide plenamente Nuria Malats, xefa do Grupo de Epidemiología Genética e Molecular do Centro Nacional de Investigacións Oncolóxicas (CNIO).
Remiten ao World Cancer Report 2020, da Axencia Internacional de Investigación do Cancro (IARC), e á última revisión do Código Europeo Contra o Cancro, que di: “O alcol é o terceiro factor de risco de enfermidade e mortalidade en Europa. (…) hai unha relación causal entre o consumo de alcol e os cancros de cavidade oral, faringe, larinxe, esófago, fígado, colorrectal e de mama feminino, mesmo con inxestas de alcol baixas e moderadas. (…) En Europa, calcúlase que un 10% de todos os casos de cancro en homes e o 3% en mulleres son atribuíbles ao consumo de alcol”.
O American Institute for Cancer Research dá a mesma mensaxe: o alcol “é o terceiro factor modificable que aumenta o risco de cancro, despois do tabaquismo e o exceso de peso corporal. (…) Canto menos alcol beba, menor será o risco de padecer cancro. (…) Para previr o cancro o mellor é non beber nada”.
Pollán lembra que estas institucións “só emiten recomendacións cando a evidencia é convincente”.
Por que é preferible falar de consumo ‘de baixo risco’ en lugar de ‘moderado’?
“Os termos referidos ao alcol como consumo moderado, prudente, social ou responsable son equívocos e confusos e proveñen máis do márketing que da saúde pública”, afírmase no informe Límites de Consumo de Bajo Riesgo de Alcohol. Prefírese o concepto de consumo de “baixo risco” dado que non existe un nivel de consumo seguro.
Canto é consumo ‘de baixo risco’?
Tendo en conta que non hai un risco cero, “considéranse niveis de consumo de baixo risco aqueles a partir dos cales se evidenciou un aumento significativo do risco de mortalidade”, afirman documento Límites de Consumo de Bajo Riesgo de Alcohol, elaborado por unha vintena de expertos de distintos hospitais e centros de investigación españois e aprobado pola Comisión de Saúde Pública en 2020.
‘Baixo risco’ son dúas Unidades de Bebida Estándar (UBE) en homes e unha en mulleres. Unha UBE equivale a 10g de alcol, ou o contido medio dun vaso de viño de 100cc de 13 graos; 1 vaso de 250cc de cervexa de 5 graos; 30cc de licor de 40 graos.
E iso que se di de que o consumo moderado é bo para o corazón?
Considérase un paradigma superado. No documento Límites de Consumo de Bajo Riesgo de Alcohol constátase: “Entre 2000-2014, as metaanálises e revisións sistemáticas parecían concluír un claro beneficio do consumo de alcol na mortalidade cardiovascular (…) pero describíronse moitos nesgos que poden xustificar esta asociación (…) e as análises que os teñen en conta modificaron en gran medida o paradigma do beneficio do consumo “moderado” de alcol”.
Unha posible fonte de erro, explica Manuel Franco, é obviar que as persoas abstemias poden selo precisamente por ter problemas de saúde previos, que nas estatísticas situaríanas entre os enfermos.
Doutra banda, “os bebedores ‘moderados’ adoitan ser máis sans e de maior nivel socioeconómico, factores que non sempre se consideran nos estudos”, segundo o mesmo informe.
Realmente non hai ningún beneficio?
Hai análises que poderían mostrar “unha lixeira redución da mortalidade por cardiopatía isquémica”, di Galán, pero incluso téndoos en conta, “este beneficio cardiovascular queda moi lonxe de compensar a mortalidade polo resto de causas. (…)
A maioría de individuos poden reducir o seu risco coronario de forma máis segura e efectiva aumentando a actividade física e cunha alimentación saudable”.
Por tanto, “debe salientarse a idea de evitar os consumos intensivos e transmitir á poboación que o máis beneficioso para a saúde sería non consumir alcol ou facelo nunhas doses moito máis baixas que as aceptadas ata a data no noso país”, insiste este epidemiólogo.
En declaracións recentes a cardióloga Almudena Castro, xefa de Sección da Unidad Rehabilitación Cardíaca do Hospital Universitario La Paz (Madrid), e coordinadora do grupo de traballo de Diabetes y Obesidad da Sociedad Española de Cardiología (SEC), afirmaba: “O alcol aumenta o risco de desenvolver miocardiopatía alcólica (patoloxía que xorde por abuso de alcol); favorece a aparición dun tipo de arritmias que se relaciona de forma moi estreita co consumo de alcol, como a fibrilación auricular; á parte de representar risco de cancro, de problemas hepáticos (cirrose hepática), ou ben de producir alteracións cerebrais, adiccións, e problemas de tipo social e emocional”.
Ningún consumo de alcol é seguro para as embarazadas
A recomendación de ‘consumo cero’ é especialmente importante no caso das embarazadas. Eva Bermejo, coordinadora do ECEMC (Estudo Colaborativo Español de Malformacións Conxénitas) e directora do Instituto de Investigación de Enfermidades Raras ( IIER), lembra que “o consumo de alcol durante o embarazo pode causar efectos indesexados que duran toda a vida”.
Os Trastornos do Espectro Alcohólico Fetal (TEAF) inclúen problemas físicos, do comportamento e da aprendizaxe, e son “dos poucos problemas previbles ao 100% cunha medida tan simple e barata como evitar o consumo de bebidas alcólicas”, afirma.
Como explica Bermejo ao SMC España, o consenso internacional é recomendar “evitar totalmente o consumo de bebidas alcólicas no embarazo, estendendo esa recomendación tamén ao período no cal a muller podería estar embarazada pero non puido aínda confirmalo, e ao período de lactación se se opta por lactación materna. Non hai cantidade algunha de alcol que poida considerarse segura durante o embarazo e lactación”.
Bermejo cre que “falta moito labor docente a este respecto”.
Por que segue o mito dos efectos positivos do consumo “moderado”?
Entre os nesgos identificados en publicacións que atopan un efecto protector do alcol sobre a saúde cardiovascular, o documento Límites de Consumo de Bajo Riesgo de Alcohol menciona os frecuentes conflitos de interese coa industria: “Calquera financiamento por parte da industria pode influír na independencia, obxectividade, integridade e credibilidade dos estudos”.
En 2018 os Institutos Nacionais de Saúde estadounidenses decidiron cancelar un estudo dotado con 100 millóns de dólares para investigar os efectos do consumo moderado de alcol, despois de que varias voces advertisen de que a maior parte do financiamento procedía da industria.
Que dixo a Sociedade Española de Cardioloxía (SEC) sobre o consumo cotián de viño?
*Este artigo foi publicado orixinalmente en Science Media Centre España. Podes ler o orixinal aquí.
