Únete á nosa canle de Whatsapp
A noticia fíxose viral. Non era para menos, porque cumpría cun requisito básico en xornalismo: un magnífico titular. O clásico “home morde a can” ou, para o caso que nos ocupa, “os paxaros revíranse ás escopetas”.
Estamos afeitos a ler noticias que se axustan ao guion previsto, como que os raposos se meten nos galiñeiros e acaban con decenas de galiñas. Por iso, cando unha noticia como a que publicou The Guardian é á inversa, expándese aos catro ventos.
O protagonista era un raposo novo, duns seis meses de idade, segundo se puido deducir do tumefacto cadáver apicoado que atoparon uns escolares pola mañá. O animal pensou que ía saír farto e, con aleivosía e nocturnidade, coouse nun galiñeiro dunha escola agrícola na Bretaña, no noroeste de Francia.
O raposo calculou mal os seus pasos, probablemente polos mesmos dous prexuízos cos que os humanos contemplamos ás galiñas. É dicir, que son bobas e mansas. Pouco máis que fábricas de carne cuxo único talento, no caso das femias, é poñer ovos. Para a maioría da xente os pitos son máis necios ca outras aves, coma os corvos ou os cucos, que son tomadas por astutas.
Esa é unha visión reforzada por algunhas representacións de pitos e galiñas na cultura popular, na literatura e no cinema. Lembren, por exemplo, a Heihei, o galo estúpido do filme Moana. Trátase dunha representación que ben podería axudar ás persoas para sentirse mellor cando comen ovos ou carne de pito producida mediante prácticas agrícolas intensivas.
Hai algo estraño nas galiñas. A nivel mundial, suman máis de 19.000 millóns, o que as converte nunha das especies de vertebrados máis abundantes do planeta. A ave máis común do mundo é en realidade intelixente, e quizais mesmo sensible ao benestar dos seus compañeiros, o que podería xerar algunhas preguntas éticas incómodas para a industria agrícola.
Que galiñas e pitos non son parvos é algo que a ciencia sabe grazas a unha serie de investigacións publicadas nos últimos anos. Son quen de contar, mostrar certo nivel de autoconciencia e mesmo manipularse unhas ás outras por métodos algo maquiavélicos. Para non estenderme demasiado, remito aos lectores a unha revisión da literatura científica sobre a capacidade cognitiva das galináceas que publicou en 2017 a revista Animal Cognition.
O que un conclúe da lectura dese artigo é que, segundo os estudos máis recentes, os pitos domésticos foron o foco dunha revolución na nosa comprensión da súa complexidade anímica e social. Agora sábese que polo menos algunhas aves equipáranse con moitos mamíferos en termos de nivel de intelixencia, sofisticación emocional e interacción social.
As galiñas e o seu temperamento
Agora vaiamos coa agresividade. Non é ningún segredo entre os avicultores que os pitos poden ser feroces. As bandadas de pitos de curral teñen unha xerarquía clara: a ave máis grande, máis forte e máis agresiva goberna o galiñeiro.
Esta orde xerárquica implica que as aves dominantes abusan do seu poder intimidando e picoteando ás súas conxéneres máis febles para sometelas. As aves que ocupan a cima da xerarquía obteñen un mellor acceso aos bebedoiros e os mellores lugares de pernoita das naves. Pero estes paxaros xefes tamén teñen unha responsabilidade especial: deben vixiar aos depredadores e guiar ás outras aves a un lugar seguro se hai perigo.
Neste caso, os pitos non fuxiron. Seguiron ao seu líder e uníronse para emboscar ao raposo. Porque a cabra (a galiña, neste caso) tira ao monte. Nos pitos de curral a agresividade está xeneticamente condicionada, como demostrou unha profunda investigación dun grupo de científicos chineses que foi publicada en agosto de 2016 en Nature.
En resumo, o estudo atopou un grupo de xenes asociados ao comportamento agresivo dos pitos mediante a regulación da síntese de sortilina, unha proteína de membrana que posúe importantes funcións nas neuronas, e de dopamina, o neurotransmisor que regula as emocións nos vertebrados.
De onde lles veñen os xenes agresivos? A resposta é a filoxenia. Os pitos, como todas as aves, son os descendentes dos dinosauros avianos. Estes, grazas ás súas plumas, lograron superar a crise do Cretácico tardío que decimou aos seus parentes réptiles.
Hai 130 millóns de anos, dinosauros avianos carnívoros como o Microraptor cazaban nos bosques de coníferas e pteridospermas do Cretácico. Máis tarde fixérono os Velociraptor, popularizados na novela de Michael Crichton Parque Xurásico e alcumados “raptors” na película homónima de Spielberg.
No galiñeiro francés, tan pronto como se puxo o sol e a comporta automática, controlada por unha célula fotosensible, se pechou detrás do raposo, as aves sacaron a súa personalidade de Mr. Hyde e canalizaron a súa agresividade oculta de tiranosauros atacando ao raposo, que pagou o pato.
Manuel Peinado Lorca é catedrático de Bioloxía na Universidad de Alcalá de Henares, e investigador do departamento de Ciencias da Vida e o Instituto Franklin de Estudos Norteamericanos.
