Únete á nosa canle de Whatsapp
A identificación dunha nova variante do SARS-CoV-2 en Sudáfrica, caracterizada por un gran número de mutacións (55 en todo o xenoma, 32 na proteína S ou espícula) e o aumento vertixinoso da súa incidencia relativa nesa poboación disparou unha vez máis as alertas a escala mundial. Varios países pecharon o tráfico aéreo con Sudáfrica e hai expertos que indican que é “a variante máis preocupante que vimos ata a data”. A OMS elevouna á categoría de “variante preocupante” e designouna coa letra grega “ómicron”.
Pero, cos datos dispoñibles, podemos aceptar a pertinencia destas afirmacións? Baséanse en demostracións ou son conxecturas? Cando podemos definir unha nova variante como de preocupación e que consecuencias ten iso sobre a nosa estratexia fronte á pandemia? Tentarei nos seguintes parágrafos botar un pouco de luz sobre estes temas.
A secuencia xenómica da variante ómicron (liñaxe B.1.1.529 no sistema PANGO, ou liñaxe 21 K de NextStrain) mostra 55 mutacións respecto ao virus orixinal de Wuhan, 32 delas situadas na proteína S ou espícula, a máis importante polo seu papel na infección das células e a resposta inmunitaria.
Moitas desas mutacións detectáronse previamente en variantes de preocupación (VOCs) ou de interese (VOIs) do virus, como as mutacións N501E (presente nas VOCs alfa, beta e gamma), as T95I, T478 K e G142D (todas en delta), ou demostrouse o seu papel na interacción co receptor celular ACE2 (S477 N, Q498 R), ou se atopan en rexións de unión dalgúns anticorpos (G339D, S371 L, S373 P, S375 F).
Esta acumulación de mutacións con efectos coñecidos xa é motivo de interese e preocupación, pero aínda se teñen que realizar os experimentos adecuados para demostrar os seus efectos cando se atopan simultaneamente.
Os efectos de dúas mutacións non son sempre aditivos e as interaccións (epistasias en linguaxe técnica) poden ser tanto en sentido positivo (aumentando o efecto de cada unha) como negativo (diminuíndoo).
Ata que non dispoñamos de resultados de laboratorio e de datos epidemiolóxicos e de vixilancia xenómica que nos demostren unha maior transmisibilidade ou maiores posibilidades de escape fronte á resposta inmunitaria non é razoable pasar de vixilancia a alerta ou, menos aínda, a alarma.
A razón esgrimida pola OMS para declarala como VOC é que pode estar asociada a un maior risco de infección, aínda que non hai aínda información pública que apoie esta afirmación.
Vixilancia xenómica surafricana
Con todo, os sinais de alerta disparáronse debido ao rápido aumento de casos detectados en Sudáfrica con esta variante. Non é estraño que unha nova variante se detecte neste país, un dos que ten mellor sistema de vixilancia xenómica do SARS-CoV-2 e no que, como en case todos os países do continente africano, a vacinación non progresou da mesma forma.
Grazas á súa vixilancia, rapidamente obtívose a secuencia do virus responsable dun brote de Covid-19 observado na provincia de Gauteng, nun momento cunha incidencia acumulada moi baixa da infección (ao redor de 10 casos por 100 000 habitantes). Nesas circunstancias, calquera variante asociada a un brote alcanza rapidamente unha alta frecuencia relativa, o que pode indicar unha maior transmisibilidade pero tamén que crece onde apenas había nada.
Se a principal causa de alarma é a transmisibilidade, outras propiedades asociadas a mutacións na espícula non deixan moito lugar á tranquilidade, como indicamos previamente. De novo expoñémonos á pregunta de como xorde un virus con tantas mutacións. A resposta non é definitiva, pero a principal sospeita é que evolucionou nun paciente cun sistema inmunitario debilitado infectado durante un período prolongado de tempo, ao cabo do cal se transmitiu a outras persoas nunha cadea que nos é descoñecida por agora.
Que podemos facer fronte a unha nova variante preocupante?
Polo momento, temos as mesmas ferramentas que contra as demais: vacinar, usar máscaras, manter distancias, ventilar os recintos pechados, é dicir, reducir ao máximo a exposición e circulación do virus, aumentar a poboación inmunizada en todos os países do planeta, limitando as oportunidades de que aparezan novas mutacións no virus.
Aínda que pensabamos que tras a variante delta sería difícil que aparecesen variantes de preocupación, a variante ómicron volveunos a sorprender. Con independencia de que teña ou non as graves consecuencias que xustifican a súa declaración como VOC, é evidente que a evolución do SARS-CoV-2 pode seguir deparando sorpresas. Canto antes reduzamos esas posibilidades, mellor para todos.
* Fernando González Candelas é catedrático de Xenética e responsable da Unidade Mixta de Investigación “Infección y Salud Pública” FISABIO-Universitat de València I2SysBio. CIBER Epidemiología y Salud Publica, Universitat de València.
Cláusula de divulgación: o autor recibe fondos do Ministerio de Ciencia e Innovación e da Generalitat Valenciana.
