Únete á nosa canle de Whatsapp
* Un artigo de Adriana Díez Gómez del Casal, Eduardo Fonseca Pedrero e Susana Al-Halabi
Se puideramos debuxar o peor inimigo do suicidio, tomaría a forma do silencio. Ao longo da historia existiu un veo de escuridade que non permitía falar a todas aquelas persoas que pensaban en acabar coa súa vida para terminar co seu sufrimento.
O tabú e os diversos mitos que acompañan á conduta suicida supuxeron -e continúan facéndoo- unha importante barreira para a súa prevención. Unha destas crenzas erróneas é a idea de que é mellor gardar silencio polo seu posible efecto contaxio. É certo? Non. Si. Depende. Este venres 10 de setembro, con motivo do Día Mundial contra a Prevención do Suicidio, responderemos a esta cuestión.
A pregunta non é se falar ou non falar do tema. Aí a resposta sempre será si. Falar supón consolo e descanso. Informar adecuadamente exerce como factor de protección.
Aquí a clave é como facelo. Falar do suicidio non é fácil, non o foi nunca. O suicidio paraliza o latexo das persoas que escoitan o seu nome e quizais sexa esta a razón do mutismo que xera e dos medos que esperta.
Actualmente, a conduta suicida supón un problema de saúde pública a nivel mundial. As cifras xa superan amplamente as mortes por accidentes de tráfico ou por violencia de xénero, pero onde está o espazo para falar do suicidio? Onde se atopan os recursos para frear esta tendencia? En definitiva, como o facemos?
Efecto Werther e efecto Papageno
O efecto chamada ou efecto Werther toma o seu nome da novela As mágoas do mozo Werther, publicada en 1774. Neste libro, o protagonista sofre tanto por amor que decide poñer fin á súa vida. Tras a súa publicación, numerosos novos da época decidiron imitar ao protagonista diante da dor do amor non correspondido.
No lado oposto, atópase o efecto Papageno. Este personaxe, procedente da frauta máxica de Mozart, abandona a idea do suicidio cando uns nenos o fan cambiar de opinión lembrándolle as alternativas posibles á morte. Observamos así dous efectos opostos á hora de falar ou informar de suicido.
O impacto da información non debe limitarse aos posibles efectos nocivos que pode xerar se se fai de forma inadecuada.
Máis aínda, os medios de comunicación teñen (deben!) un papel relevante xa que poden actuar como factor educador e de protección. Fano cando dan a coñecer á poboación xeral unha comprensión do fenómeno en boca de expertos.
Así facilitan unha actitude empática, derrubando a falsa idea de que falar sobre o suicidio incrementa a posibilidade de que aconteza e informando sobre os recursos existentes e as alternativas posibles.
Pódese informar sobre persoas que contemplaron o suicidio pero conseguiron sobrepoñerse con axuda. Ou falar sobre como as ideas de suicidio non son interminables, ofrecendo así esperanza e modelos adecuados.
Os medios informativos poden ter un impacto positivo e preventivo en persoas que están en risco sempre que se trate de forma adecuada. Por tanto, si é necesario falar do suicidio, pero sempre, lembremos, da forma adecuada.
Como se pode abordar o suicidio nos medios de comunicación?
Son numerosos as publicacións deste estilo para falar sobre o suicidio nos medios de comunicación. Todas elas destacan que debe evitarse o sensacionalismo ou a idea romántica da morte para abordar a conduta suicida como o que é: un fenómeno complexo e un problema de saúde pública que esixe un traballo colaborativo entre todos os axentes da sociedade. Algunhas directrices son as seguintes:
- Non falar nunca do método que se utiliza. A literatura científica mostra que pode haber un efecto chamada ou unha repetición do método, especialmente se a persoa falecida é popular ou famosa.
- Non glorificar o suicidio. A persoa que se suicida é alguén que non atopou, polo momento, unha solución mellor para acabar co seu sufrimento. Pero non é unha boa forma de solucionar problemas nin un modo de afrontalos. É unha solución permanente para unha situación e unha dor que, na inmensa maioría dos casos, é pasaxeira.
- Evitar tratar o suicidio de forma unicausal, é dicir, mediante simplificacións causa-efecto. A conduta suicida é complexa e depende de multitude de factores (psicolóxicos, sociais, éticos, culturais, biolóxicos, etc.). A suma de todos eles é o que aumenta a probabilidade de levar a cabo unha conduta suicida.
Que se debe facer para informar do suicidio?
En primeiro lugar, é aconsellable expoñer os sinais de alarma. A maioría de persoas que morren por suicidio ou tentan facelo adoitan dar sinais de aviso (expresar desesperanza, facer testamento, cambiar rutinas e hábitos, consumir alcol e outras drogas, etc.). Informar á poboación xeral sobre elas permite actuar de forma temperá.
Doutra banda, é necesario informar do suicidio como un problema de saúde. É importante falar sobre os recursos dispoñibles que permiten ofrecer un espazo de axuda a aquelas persoas que se poidan atopar nunha situación parecida (chamar a unha liña de atención en crise ou ao 112, acudir aos servizos de saúde mental, pedir axuda a unha persoa próxima, etc.).
Tamén se debe mostrar o valor positivo do apoio de amigos, familiares e outras persoas. Resulta difícil pedir axuda ou saber que está dispoñible se non hai lugar nin momento para falar dese sufrimento. Fronte ao acoso das ideas de suicidio non estamos sós, existen outras alternativas, outros recursos, outras solucións.
A evidencia científica mostra que os medios de comunicación teñen un gran poder para sensibilizar e informar dos factores de protección existentes.
É posible previr o suicidio e é problema de todos. Romper o silencio resulta algo imprescindible. Para iso é necesaria a información, formación, sensibilización e concienciación dos diferentes membros da sociedade.
Falar do suicidio de forma correcta permite dar voz a quen máis o necesita e, sobre todo, dar a coñecer que non están sós, que existen alternativas e recursos, que hai vida máis aló que aínda non poden ver.
*Adriana Díez Gómez del Casal, Eduardo Fonseca Pedrero e Susana Al-Halabi son profesores da área de Psicoloxía da Universidade de Oviedo.
Cláusula de divulgación: as persoas asinantes non son asalariadas, nin consultores, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo e declararon carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
