Antes de que empezara a pandemia de Covid-19, o mundo xa vivía inmerso nunha profunda crise de saúde mental. A pesar de que, polo menos, a cuarta parte da poboación estaba destinada a padecer enfermidades mentais ao longo da súa vida, as autoridades sanitarias non tomaban as medidas proporcionais á gravidade do asunto. E a situación xerada polo novo coronavirus non fixo senón empeorar as cousas.
O illamento físico ao que se viu sometida a poboación, sumado ao pavor e ao desconcerto polos efectos inmediatos do virus sobre a saúde, foron dous dos principais detonantes. Pero tamén contribuíron os problemas económicos, a desinformación e os rumores (a miúdo angustiosos) sobre todo o que rodea á Covid-19.
Sen esquecer que expoñerse a información contraditoria, pouco fiable ou centrada unicamente en aspectos negativos da situación pode chegar a xerar problemas de saúde mental tales como depresión ou ansiedade.
Nenos, adolescentes e sanitarios, os máis afectados
Os que levaron a peor parte desta peaxe psíquica da pandemia foron os nenos e os adolescentes. Sen a contorna estruturada da escola, e tras perder as rutinas familiares e a posibilidade de practicar deporte, ou mesmo de saír con amigos, sufriron consecuencias adversas máis prolongadas e intensas. Os trastornos da conduta alimentaria e as tentativas de suicidio foron as estrelas nas franxas de idade adolescentes e xuvenís.
Tampouco lle foi demasiado ben ao persoal sanitario de primeira liña, que entre outras cousas foi vítima da fatiga por compaixón. Trátase dunha forma de estrés secundario da relación de axuda terapéutica, que se presenta cando se desborda a capacidade emocional do profesional sanitario para facer fronte ao compromiso empático co sufrimento do paciente.
Fóra tabús
A parte positiva de todo isto é que en 2021 falamos tanto de saúde mental que se empezaron a desdebuxar moitos tabús. Coa atleta olímpica Simone Biles puxemos sobre a mesa o vulnerables que somos ante os acontecementos da vida. E co adeus da actriz Verónica Forqué, falamos ao fin de suicidio (e de como detectalo antes de que sexa tarde) sen pelos na lingua.
Tamén rompemos este ano con esa especie de pacto tácito de non mencionar a depresión, a enfermidade mental de maior incidencia a nivel mundial. Ademais de que parece que ao fin empezamos a entender que pedir axuda profesional se o necesitamos non nos fai máis débiles senón todo o contrario: é unha fortaleza.
Aínda que non alcanzamos nin de lonxe as metas de saúde mental fixadas para 2020 pola Organización Mundial da Saúde, esta non perde a esperanza e concedeunos unha xenerosa prórroga. Temos ata 2030 para conseguir que o acceso a unha atención de saúde mental de calidade sexa universal. Oxalá non perdamos a oportunidade de dar este importante paso dunha vez por todas e adiantarnos ao que está por vir, como a ecoansiedad, ese medo crónico a un colapso ambiental que os expertos auguran que emerxerá en canto se suavice a pandemia.
*Elena Sanz é xornalista científica. Conseguiu recoñecementos como o Premio Boehringer ingelheim ou o Prisma da Casa das Ciencias.
