Únete á nosa canle de Whatsapp
Os antibióticos son probablemente os fármacos que máis transformaron a medicina moderna. Grazas a eles, enfermidades que no pasado eran mortais, como a lepra, o cólera, a peste bubónica, a pneumonía ou a tuberculose, hoxe en día teñen cura.
Ademais, estes fármacos convertéronse en “ferramentas terapéuticas” esenciais para aqueles tratamentos que adoitan debilitar o sistema inmune do paciente, o que comunmente chamariamos “defensas”.
Por exemplo, en persoas sometidas a quimioterapia contra ao cancro, a diálise para a insuficiencia renal, aos transplantes ou a cirurxía xeral. Nestes casos, os antibióticos permiten solucionar os cadros infecciosos, é dicir, as complicacións que a miúdo sofren estes pacientes e que comprometen a súa saúde e, con iso, a súa recuperación.
Desde o descubrimento dos primeiros antibióticos en 1940, e a raíz do éxito logrado posteriormente coa súa utilización, propagouse a falsa idea de que se trataban de “medicamentos milagrosos”, con “poderes” capaces de curalo todo.
Isto levou a usalos de forma abusiva e, en moitos casos, inapropiada, en medicina, en veterinaria e en agricultura, mesmo para tratar enfermidades non causadas por bacterias. Este comportamento favoreceu a aparición e propagación a nivel mundial das “superbacterias”.
Non se trata de microorganismos novos, senón “mellorados”, é dicir, que evolucionaron e adaptáronse para sobrevivir ao ataque do inimigo, os antibióticos.
Loita contra a resistencia bacteriana
As “ superbacterias” son moi perigosas para os pacientes hospitalizados ou cun débil sistema inmune, xa que se fixeron fortes fronte aos antibióticos, mesmo aos máis potentes ou de último recurso, como a colistina.
A resistencia bacteriana aos antibióticos é un fenómeno natural que non podemos evitar. É a forma que teñen as bacterias de sobrevivir diante a exposición a un medio hostil.
Con todo, é importante lembrar que somos moi responsables dos niveis de resistencia actualmente alcanzados e de que se converteu nun dos problemas de saúde pública máis graves actualmente.
“Somos moi responsables dos niveis de resistencia” acadados polas bacterias, advirte a autora
A pesar de que a sociedade é cada día máis responsable no seu uso, grazas ao control sanitario e ás numerosas campañas de divulgación e concienciación, aínda queda moito que facer nesta loita, en especial no ámbito veterinario.
Preocupa especialmente o impacto que a resistencia das bacterias aos antibióticos ten na poboación de idade avanzada, cada vez máis numerosa, nos pacientes hospitalizados, ou naqueles cun sistema inmune comprometido. Nestes casos, as opcións de tratamento son cada vez máis limitadas, ou nin sequera existen.
Cara a unha concienciación global
A resistencia das bacterias aos antibióticos ten un enorme impacto económico nos sistemas de saúde e na sociedade. O Centro Europeo para a Prevención e o Control de Enfermidades (ECDC) estima que ao redor de 25.000 europeos morren cada ano como consecuencia directa de infeccións resistentes a múltiples fármacos.
Isto supón un gasto de 1.500 millóns de euros en custos adicionais de atención ao paciente. A iso, sumámoslle as melloras logradas no manexo das enfermidades crónicas, así como o envellecemento progresivo da poboación.
Con todo, a resistencia aos antibióticos está a chegar a niveis tan perigosos que a Organización Mundial da Saúde (OMS) calcula que no 2050 as mortes por infeccións bacterianas resistentes aos antibióticos superarán ás causadas polo cancro.
A OMS calcula que no 2050 as mortes por infeccións bacterianas resistentes aos antibióticos superarán ás causadas polo cancro
De seguir así, en trinta anos uns 10 millóns de persoas poderían morrer cada ano debido a este problema. Isto levou a considerar a resistencia das bacterias aos antibióticos como unha das tres maiores ameazas para a saúde humana nas próximas décadas.
A Covid-19, un agravante do problema
Aínda que aínda é demasiado pronto para avaliar o seu impacto total, a crise xerada polo Covid-19 parece estar a recruar o problema da resistencia bacteriana aos antibióticos.
Desde que comezou a pandemia, os estudos realizados en distintos centros hospitalarios revelaron altas taxas de prescrición de antibióticos en pacientes con Covid-19.
Quizais o vivido durante a pandemia pola gripe do 1918, e as súas consecuencias devastadoras, fixese supoñer que os enfermos puidesen ter pneumonía por unha infección bacteriana secundaria, ademais da infección viral.
A pandemia do 1918 destacou porque durou máis dun ano, infectou a aproximadamente un terzo da poboación mundial e matou a máis de 50 millóns de persoas. Numerosos datos mostran que a maioría das mortes causadas pola gripe do 1918 atribuíronse a pneumonías bacterianas secundarias.
Os datos mostran que moitas mortes da gripe do 1918 atribuíronse a pneumonías bacterianas secundarias
Aínda que os antibióticos non tratan virus como o SARS-CoV-2, os pacientes con Covid-19, e en xeral con calquera tipo de virus da gripe xeral, vólvense moi susceptibles a contraer unha infección bacteriana secundaria, que só se pode tratar con antibióticos.
Isto sucede porque os virus alteran as defensas innatas e adaptativas do hóspede. Por tanto, bacterias como Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus ou outras colonizadoras aproveitan esta “debilidade” temporal para causar pneumonías bacterianas secundarias.
Estímase que entre o 10 e o 30% dos pacientes cun virus de tipo gripal sufrirán este tipo de problema. O uso tan elevado de antibióticos ao que nos vimos obrigados nos últimos meses pola pandemia da Covid-19 podería recruar, máis aínda, o problema da resistencia aos antibióticos que xa sufrimos. En especial naquelas rexións do mundo máis afectadas.
O SARS-CoV-2 demostrou que non é posible desenvolver unha cura para mañá e reflectiu o terrible custo de non estar preparados contra os microorganismos. A resistencia aos antibióticos avanza máis lentamente, pero a súa evolución é implacable.
* Concepción González Bello é profesora Titular del Departamento de Química Orgánica, investigadora principal do Centro Singular de Investigación en Química Biolóxica e Materiais Moleculares (CIQUS), Universidade de Santiago de Compostela.
Cláusula de divulgación: a autora recibe fondos da Axencia Estatal de Investigación e da Xunta de Galicia.
