Únete á nosa canle de Whatsapp
*Un artigo de 
A resistencia aos antibióticos é un problema de saúde pública cuxo estudo se enfocou, sobre todo, ao ámbito sanitario. Con todo, tanto as bacterias resistentes como os xenes implicados nesa resistencia atópanse en calquera ecosistema. Mesmo en rexións cunha baixa exposición a antimicrobianos, como o Ártico e algunhas poboacións humanas illadas, que non foron obxecto de tratamento antibiótico.
A interconexión entre os ecosistemas contribúe á orixe, evolución e diseminación da resistencia aos antibióticos. Por exemplo, o uso destes fármacos en gandería pode seleccionar bacterias resistentes que se transfiran a humanos. Así mesmo, a auga contaminada con bacterias resistentes pode ser un vehículo importante na súa transferencia e desenvolvemento.
Para abordar o feito de que os organismos infecciosos poden difundirse entre ecosistemas acuñouse o concepto One Health. Este termo baséase na idea de que a saúde dun ecosistema condiciona a dos outros. A saúde humana en xeral, e a transmisión de infeccións en particular, dependen dunha saúde única que engloba todos os ecosistemas (humanos, animais e auga) entre os que poden circular os microorganismos patóxenos.
Alén de transferirse entre ecosistemas interconectados, as bacterias resistentes espállanse entre áreas separadas. Entre os elementos que serven como ponte para o transporte de bacterias resistentes destacan o comercio de mercadorías, o tránsito de viaxeiros e a migración de fauna silvestre, entre outros.
Como consecuencia, a resistencia aos antibióticos é un problema de saúde planetaria (Global Health). A súa solución require intervencións globais baseadas en acordos internacionais.
As medidas tradicionais para diminuír a resistencia diríxense a reducir o consumo dos antibióticos. Aínda que importante, esta redución é insuficiente para eliminar o problema. É necesario expor medidas adicionais, algunhas das cales se describen a continuación:
Melloras terapeúticas
O desenvolvemento de novos antibióticos freouse debido, entre outros, a condicionantes económicos. A pesar do problema das resistencias, a maior parte das infeccións son tratables con antibióticos de baixo custo. Por iso resulta máis rendible investir en medicamentos de alto custo (ou uso crónico) para enfermidades prevalentes como as cardiovasculares, neurolóxicas ou o cancro. Para paliar estes problemas, expuxéronse nos últimos tempos sistemas de colaboración público-privada e cambios regulatorios que permitan maiores retornos ás empresas.
Ademais, están a desenvolverse antibióticos dirixidos contra as bacterias resistentes, deseñando estratexias para utilizar mellor os que temos e desenvolvendo novos métodos terapeúticos non baseados no uso de antibióticos. Algúns exemplos son o uso de inmunomoduladores ou anticorpos monoclonais, así como sistemas de dosaxe, que dirixan o antibiótico ao punto de infección.
Desenvolver métodos de diagnóstico rápido de infección e resistencia axudará tamén a mellorar o uso racional de antibióticos, ao permitir terapias personalizadas.
Previr as infeccións en humanos e animais
Mellorar as condicións hixiénicas en humanos e animais, e nos sistemas de produción animal, diminuiría a selección e transferencia de resistencia entre bacterias.
Ademais, o desenvolvemento de vacinas é o mellor sistema para previr infeccións. No caso de animais, o uso de vacinas é viable se non supón un custo importante na produción.
Tratamento de augas residuais en todo o mundo
As bacterias patóxenas (resistentes ou non) e os antibióticos utilizados en terapia e en produción animal vértense nas augas residuais. Ditas augas, se non se tratan, son un importante vehículo para a selección e transmisión de bacterias resistentes.
Iniciativas como o programa Reinvent the toilette da Fundación Bill e Melinda Gates poden axudar a universalizar o tratamento de augas en países de baixa e media renda. Ademais dunha mellora xeral da salubridade, isto diminuiría a diseminación de bacterias resistentes a través da auga.
Accións de vixilancia e control
As enfermidades cardiovasculares e o cancro teñen unha relevancia sanitaria individual. As infeccións, con todo, poden contaxiarse a outras persoas alén do paciente orixinal.
Para abordar este problema de saúde pública é necesario desenvolver redes de vixilancia para detectar de forma temperá a aparición de bacterias resistentes e impedir a súa diseminación.
Entre as fontes de diseminación que hai que vixiar atópanse os viaxeiros e os individuos migrantes. En especial, aqueles individuos que veñan de países con alta incidencia de enfermidades infecciosas importantes, como a tuberculose multirresistente. A inclusión temperá nos sistemas de saúde destas persoas tería un beneficio para a sociedade en xeral.
O intercambio de mercadorías, sobre todo comida, plantas e animais, constitúe outra fonte de transmisión da resistencia aos antibióticos. Sería beneficioso establecer medidas que permitan manter en corentena produtos potencialmente contaminados por microorganismos resistentes.
Isto xa se aplica co material infectado e procedente de países con infeccións prevalentes en plantas e animais. Exemplos recentes son as limitacións ao intercambio de plantas ou porcos (ou produtos derivados) de países con infeccións por Xylella e o virus da peste porcina africana.
A loita contra a resistencia aos antibióticos require unha batería integrada de medidas. Estas inclúen elementos técnicos (novas terapias, vacinas, aspectos ligados á produción animal e tratamento de augas), socioeconómicos e políticos. O desenvolvemento de sistemas integrais de vixilancia, regulación e intervención, tanto a nivel local como a nivel internacional, é necesario para unha loita eficaz contra este grave problema.
José Luís Martínez Menéndez é Profesor de Investigación, no Centro Nacional de Biotecnología (CNB-CSIC), e Sara Hernando Amado é Investigadora Postdoutoral no grupo de Ecoloxía e Evolución da Resistencia a Antibióticos, tamén no CNB-CSIC.
