Estamos nun momento de moita confusión respecto a a aplicación das probas PCR e, por outra banda, dos tests serolóxicos, tamén chamados “rápidos”. A poboación xeral adoita ter dificultades para distinguilos Ás veces, mesmo pensan que estas dúas probas son contrapostas.
Esta confusión está alimentada porque os tests rápidos dispoñibles ata o momento non son tan bos como nos gustaría. No que si coincidimos todos –sociedade, médicos e investigadores– é na importancia de dar cun sistema que permita tomar o pulso ao SARS- CoV-2 para evitar novas ondas da pandemia.
Un dos primeiros pasos para logralo é identificar a presenza do virus –PCR– e da resposta inmunolóxica –tests rápidos– na poboación tanto con síntomas como asintomática. Simplificando, a reacción da PCR amplifica en cadea un fragmento do xenoma viral, de maneira que por medio de fluorescencia poidamos identificalo e cuantificalo. Os tests serolóxicos ou rápidos identifican a presenza de anticorpos no sangue.
Como en toda infección causada por un intruso novo, é importante coñecer a bioloxía do virus e como o sistema inmunitario tenta combatelo. Ao ser a primeira vez que o sistema inmunitario se enfronta a este virus, carece de anticorpos específicos fronte a el e, por iso, a batalla é máis dura. Unha persoa pode ter o virus na farinxe –un dos principais puntos de replicación viral– e non desenvolver aínda anticorpos preparados para dar resposta á infección.
Inmunidade innata
Nese estadio tan temperán, a única defensa que temos é o que chamamos “inmunidade innata”: as mesmas células infectadas emiten sinais que alertan ao sistema inmune, pero aínda non houbo tempo de identificar os “puntos febles” do virus que o exército de linfocitos (un tipo de células inmunitarias) atacará de maneira específica.
Temos xa evidencia de que durante o primeiros cinco días da Covid-19 os pacientes poden ser asintomáticos, sen ter desenvolvido anticorpos –test rápido negativo– e, con todo, contar cunha alta carga viral nas súas farinxes – PCR positiva–, podendo ser portadores do virus e altamente contaxiosos. Na persoa infectada de modo asintomático o virus compórtase dun modo benigno.
Con todo, para a poboación xeral, significa un perigo de expansión rápida do virus e que orixine unha pandemia. Para cando o portador é identificado, este puido transmitir o virus a outros, especialmente cando hai poucos ou ningún síntoma ou canto máis longo fose o período de incubación.
Detección de anticorpos nos tests
Conforme avanza a infección, o sistema inmunitario actívase contra o virus chegando unha fase na que os pacientes –que seguen co virus na farinxe– xa teñen anticorpos.
Nesta fase, aínda coa presenza de anticorpos –test rápido positivo–, os pacientes teñen partículas virais na farinxe – PCR positiva– e tamén noutros órganos aos que pode chegar o virus. Estes pacientes tamén son potencialmente contaxiosos.
Finalmente, cando o proceso da enfermidade é favorable, chega a fase na que a persoa infectada se cura. Neste momento, xa non ten virus na súa farinxe – PCR negativa– e, en cambio, ten altos niveis de anticorpos –tests rápidos positivos–.
A PCR do xenoma viral é o único sistema que temos actualmente para identificar, nun momento dado, a presenza do patóxeno
É importante saber que a PCR do xenoma viral é o único sistema que temos actualmente para identificar, nun momento dado, a presenza do patóxeno. Por tanto, esta proba diagnóstica informa de se a persoa, aínda que sexa asintomática, pode ser contaxiosa.
En cambio, a seroloxía, cos tests rápidos, permiten saber se unha persoa ten anticorpos contra o virus, é dicir, se o seu organismo reaccionou contra el, xa o combateu. Os anticorpos IgM aparecen inicialmente e duran pouco tempo –semanas–, mentres que os anticorpos IgG aparecen un pouco máis tarde e permanecen altos un tempo longo, achegando protección fronte esa cepa de virus.
Desta maneira, en países ou zonas xeográficas onde pode haber moitas persoas potencialmente portadoras do virus sen ter síntomas é moi importante facer PCR xeral ou masivo.
Isto foi de especial relevancia nas primeiras semanas da pandemia –como a OMS aconsellou en varias ocasións–, pero tamén o é nunha desescalada do confinamento e especialmente alí onde podería haber moitas persoas levando o virus de maneira asintomática, como, por exemplo residencias ou outras comunidades pechadas onde o contaxio pode ser difícil de controlar ata hai poucas semanas.
A PCR pode ter falsos negativos, debido a que a mostra (hisopos nasofarínxeos) non se tomou adecuadamente. Por iso, se a sospeita permanece, convén repetila tras uns días.
Dentro duns meses, cando xa haxa moi poucas persoas capaces de portar o virus na poboación, a proba máis importante vai ser a seroloxía a nivel poboacional. Iso daranos unha idea de cantas persoas pasaron a enfermidade e teñen anticorpos. É unha información de carácter epidemiolóxico que axudará a tomar mellores decisións políticas no futuro.
O mellor: combinar os dous tipos de proba
Ás veces hai dúbidas de se as persoas con anticorpos –tests rápidos positivos– están protexidas fronte a novas infeccións de SARS-CoV-2. Sobre isto hai que dicir que aínda non temos ningunha evidencia, e que probablemente vai ser complicado tela.
O único experimento que permitiría responder a esta pregunta sería expoñer ao virus a persoas que teñan anticorpos e determinar que nivel de anticorpos é protector. Isto, obviamente, non sería ético.
Por tanto, só saberemos se as persoas con anticorpos poden volver infectarse cando isto suceda por razóns naturais durante un novo brote (esperemos que non teña lugar), aínda que é posible, tendo en conta a baixa porcentaxe de individuos con altos niveis de anticorpos contra SARS-CoV-2 nas análises poboacionais realizadas.
Mentres non chegue unha nova onda da pandemia, o desexable neste momento é combinar os dous tipos de proba, a PCR e os tests rápidos, especialmente en rexións e colectivos gravemente golpeados por esta crise sanitaria. Isto permitiría unha desescalada máis segura, precisa e eficaz. E daría moita paz a persoas, familias, colectivos e empresas.
Josep Maria Argemi Ballbe é investigador do CIMA e especialista en Medicina Interna da Clínica Universitaria de Navarra.
*Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
