Únete á nosa canle de Whatsapp
* Un artigo de Madelien Wooding e Yvette Naudé para 
Os mosquitos contribúen á transmisión de enfermidades mortais como o zika, o dengue, a febre chikungunya, a febre do Val do Rif e a malaria. De todas elas, a malaria é a que máis ameaza a vida das persoas: só no ano 2019, rexistráronse 229 millóns de casos e máis de 400.000 mortes. África concentrou o 67% (274.000) de todas as mortes do mundo como consecuencia da malaria.
A malaria está causada por parasitos que se transmiten ao ser humano pola picadura de mosquitos femia do xénero Anopheles infectados. As distintas estratexias para o control do vector, como a fumigación de interiores con insecticidas de efecto residual e o despregamento de mosquiteiros con insecticidas de longa duración, desempeñaron un papel fundamental para lograr a redución dos casos de malaria.
Aínda así, estas intervencións expoñen tamén unha serie de problemas.
Por unha banda, en África, a resistencia aos insecticidas da maioría dos vectores da malaria cada vez é maior e segue aumentando.
Doutra banda, e estreitamente relacionado co anterior, está o feito de que os insecticidas e os mosquiteiros, sós ou combinados, nunca conseguirán erradicar a malaria nas zonas de alta transmisión. En concreto, non se consideran en absoluto eficaces para controlar os vectores de Anopheles. Estes aliméntanse e descansan en interiores e, normalmente, adoitan comer polas noites.
Por isto son precisas novas estratexias para complementar os controis actuais. A clave para deseñalas está en entender que é o que atrae e repele a estes mosquitos en relación con determinadas persoas. Precisamente isto abre a porta a novas ferramentas e estratexias, como os cebos e as trampas químicas, para controlar e vixiar os vectores da malaria.
Os achados abren dúas liñas de investigación a partir dos compostos presentes no organismo: uso de cebos, por unha banda, e repelentes, pola outra
Neste sentido, o noso grupo de investigación na Universidade de Pretoria está a traballar nun proxecto co que se persegue dar resposta á seguinte cuestión: por que os mosquitos prefiren a unhas persoas en lugar da outras?
Investigamos se realmente existía algunha diferenza química entre a superficie cutánea das persoas que se consideraban a si mesmas atractivas para os mosquitos e as que non. A este respecto, fomos capaces de detectar diferenzas químicas entre os grupos.
Deste xeito, os nosos achados poñen sobre a mesa dúas posibles vías de investigación. En primeiro lugar, os compostos químicos que máis se asocian aos individuos que atraen aos mosquitos poderíanse utilizar en cebos químicos coa finalidade de atrapar aos mosquitos en exteriores. En segundo lugar, poderíase traballar con aqueles outros compostos máis presentes nos individuos que menos interese espertan para os mosquitos e elaborar con eles novos repelentes.
Como atopan alimento os mosquitos
Os mosquitos femia necesitan consumir sangue para que os seus ovos se desenvolvan. En primeiro lugar, o mosquito femia debe atopar a súa ‘vítima’. Pode chegar a ser moi selectivo. Por exemplo, o mosquito Culex quinquefasciatus aliméntase exclusivamente de paxaros.
Os mosquitos están en contornas complexas repletas de distintos sinais ou estímulos. O localizar á súa ‘vítima’ favorita implica unha serie de comportamentos. Todo comeza cando o mosquito dáse conta da presenza da ‘vítima’. Adoita conseguilo co uso dunha extensa variedade de sinais, como o dióxido de carbono ou as pistas visuais.
A partir de aí, o mosquito feminino guíase polos sinais de calor e humidade que rodean á ‘vítima’ e, por último, é o olor corporal o que inflúe na decisión a quen e onde picar. Estes sinais químicos presentes na superficie da pel e usados para a comunicación dentro dunha especie denomínanse semioquímicos.
Coñécense máis de 500 compostos químicos na superficie da pel humana, e identificáronse 20 que inflúen na picadura dos mosquitos
A razón pola cal os mosquitos prefiren a uns individuos fronte a outros reside, xustamente, nos distintos semioquímicos atopados na superficie da pel humana. A complexidade da nosa pel supón un auténtico desafío para as análises químicas. De acordo con estudos realizados ata a data a partir de secrecións da pel de persoas, existen máis de 500 compostos cutáneos. E hai moitos máis químicos que aínda non se coñecen.
Na actualidade, grazas a sofisticadas técnicas analíticas, empezamos a coñecer os semioquímicos dos mosquitos e mesmo imos pescudando posibles mesturas semioquímicas. Sospéitase que algúns químicos poderían estar a traballar xuntos para atraer ou repeler aos mosquitos.
Mediante unha cinta de silicona que desenvolvemos e que se pode levar como no pulso ou no nocello, logramos obter mostras da superficie cutánea de 20 persoas. Empregamos complexos equipos de análise para atopar e dar a coñecer que compostos químicos poderían facer que os individuos sexan máis ou menos apetecibles para os mosquitos.
Os voluntarios participantes no estudo foron comparados uns con outros para tratar de descubrir como de atractivo resultaba cada un para os mosquitos, e se estes preferían picar unhas zonas ou outras da súa pel.
Detectáronse compostos volátiles e semivolátiles (aqueles que os mosquitos utilizan para atopar ao seu hospedador humano e navegar por el) dunha amplísima variedade de químicos (69 en total) e chegouse á conclusión de que son estes os que dan lugar ás diferenzas que existen nos perfís químicos da superficie da pel.
Polo que sabemos, non se tiña coñecemento previo de 31 dos compostos detectados na superficie cutánea.
Tamén nos propuxemos investigar o último paso que dan os mosquitos no seu proceso de procura dunha vítima: como pousarse no hospedador adecuado e, acto seguido, ‘regalarlle’ unha picadura. Para iso utilizamos un sistema de cromatografía líquida de alto rendemento con espectrometría de masas de alta resolución e mobilidade iónica.
Desta forma, identificamos 20 compostos implicados na picadura final dos mosquitos.
Unha vía para avanzar
Os compostos atraentes ou repelentes que identificamos poderían resultar útiles con vistas a futuros programas de control de vectores da malaria. Por tanto, é preciso seguir realizando máis estudos biolóxicos para probar estes compostos en mosquitos femia.
As técnicas de toma non invasiva de mostras cutáneas utilizadas polo noso grupo de investigación sentaron as bases para o exame detallado da superficie da pel humana, non só para as aplicacións vinculadas ao control de vectores, senón tamén para a súa utilización nas habituais revisións de saúde da poboación.
* Madelien Wooding e Yvette Naudé son investigadoras do Institute for Sustainable Malaria Control da Universidade de Pretoria (Sudáfrica).
Cláusula de divulgación: as autoras non reciben salarios, nin exercen labores de consultoría, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes alén do posto académico citado.
