Únete á nosa canle de Whatsapp
Este segundo ano de pandemia seguiu o guión da segunda tempada de calquera serie exitosa:
- Un comezo axitado en crescendo, onde se cuestiona o final feliz da tempada anterior;
- Un desenvolvemento tranquilo onde parece que os problemas xa se superaron, esquécese que había un problema e por fin todo parece volver á normalidade;
- Un envorco de guión onde as cousas complícanse de novo de modo inesperado;
- A traca final (en forma de ómicron), cuxo desenlace neste caso aínda descoñecemos.
O malo é que non é unha serie, senón a vida mesma, quen nos trouxo tantas sorpresas.
Sorpresa 1: as vacinas preveñen enfermidade grave e morte
Os datos publicados dos ensaios preclínicos e clínicos das vacinas indicaban a alta capacidade das mesmas para previr a morte e os síntomas máis graves de Covid-19. A comprobación é directa na gráfica seguinte, que representa o número de falecidos por Covid-19 en España no último ano. Lembremos os inicios tímidos do proceso de vacinación e o acelerón primaveral.
Pero séguense producindo casos graves e falecementos. Na seguinte táboa móstranse os datos crus dos dous últimos meses, lembrando que a poboación vacinada é do 80% entre maiores de 12 anos. Esa é a gran diferenza e onde tamén se constata a eficiencia das vacinas.
Sorpresa 2: as vacinas non evitan a transmisión
Hai xusto un ano, en decembro de 2020, en España Araceli recibía a primeira vacina contra a Covid-19. Este gran fito foi seguido por unha campaña de vacinación masiva cuxos resultados se foron vendo día a día, como vimos no apartado anterior.
Isto levounos a un paulatino aumento do optimismo. Moitos pensabamos que, unha vez vacinada toda a poboación, se acabaría o problema de Covid-19. E todos (incluso quen informou sobre ciencia) comezamos a centrarnos noutros temas que abandonaramos co comezo da pandemia. Resultou ser un merecido respiro, pero non o final dos nosos avatares.
Esperábannos dúas sorpresas desagradables. Unha delas sospeitabámola pero descoñeciamos o impacto real. A outra pillounos coa garda baixa, como tantos outros eventos da pandemia.
Primeiro comprobouse que as vacinas que se están administrando non evitan a transmisión do virus. É dicir, unha persoa vacinada pode transmitir o virus, aínda que non enferme de gravidade.
A seguinte xerra de auga fría foi a constatación de que os anticorpos en sangue xerados polas vacinas descenden moito co tempo, e sobre todo moito antes do que pensabamos. A duración estimada agora mesmo é duns catro meses. Ante novas variantes, pasado este período, é máis fácil que a persoa se infecte e contaxie.
Sorpresa 3: as variantes están a esgotar o alfabeto grego
Entre 2020 e 2021, o SARS-CoV-2 foi capaz de transformarse un gran número de veces e mostrarnos diferentes variantes. Catro delas trouxéronnos de cabeza en 2021 e foron denominadas pola OMS como variantes preocupantes (VOC). Referímonos a Alpha, Beta, Gamma e Delta. Desde outubro de 2020 en que apareceu na India o variante Delta, non se identificou ningunha outra variante importante de preocupación.
Con todo, esperábanos outra desagradable sorpresa para finalizar o ano. De acordo con informes da OMS, o primeiro caso confirmado de infección causado por ómicron foi identificado o 9 de novembro do 2021. Dous días despois obtíñase en Botswana a primeira secuencia desta variante. Máis de 60 mutacións/ delecións/insercións foron identificadas en ómicron, facendo desta variante a que maior número de cambios presenta de todas as identificadas ata a data.
Os datos que temos ata o de agora son os obtidos en Sudáfrica, Dinamarca e Reino Unido. Parece que é moito máis transmisible que Delta. Segundo Martin Hibberd, profesor de enfermidades infecciosas emerxentes na London School of Hygiene & Tropical Medicine (Londres, Reino Unido), o R0 (a capacidade de expansión) de ómicron podería estar ao redor de 10, fronte a un 2,5 do virus inicial de Wuhan e un 7 do variante Delta.
É moi probable que se converta na variante predominante na maioría dos países.
Non está moi claro que sexa menos virulenta que Delta, pero hai algúns estudos, como o realizado en Escocia, que suxiren unha redución de 2/3 no risco de hospitalización. Pero claro, isto en poboación vacinada. Que sucederá en países con baixa taxa de vacinación é aínda unha incógnita.
Sorpresa 4: cada onda é a última, pero só na nosa cabeza
En España imos xa pola sexta onda do virus. E invariablemente, cada vez que unha nova onda se achega ao seu máximo, pensamos que vai ser a última. Ata que, debido aos numerosos contaxios, chega unha nova variante e mostra o noso erro.
Con todo, quen sabe de historia das pandemias vén avisando: non existe ningún precedente (salvo a gripe de 1917) dun virus que azoutase á humanidade e logo se esfumase como por encantamento. O virus da gripe non se esfuma, senón que muta tanto que é totalmente irrecoñecible dun ano para outro. Pero, en fin, quizá é bo que durante cada onda pensemos que é a última. Isto axúdanos a aguantala e a non desesperar nin tirar a toalla. Pura natureza humana, puro exercicio de supervivencia.
Sorpresa 5: aprendemos a vivir coa incerteza, ou non?
Durante a primeira metade do ano, o optimismo provocado polas vacinas levounos a planificar un ano relativamente normal. Con todo, non foi así. A sucesión de variantes do virus capaces de esquivar en parte a inmunidade das vacinas e a constatación de que estas non evitan a transmisión fíxonos cambiar os plans. Ou non cambialos, pero enfrontarnos á incerteza con respecto ao futuro. Un segundo ano de incerteza mostrou a gran capacidade de adaptación que temos.
Pero non nos enganemos, non somos completamente inmunes para os efectos de tanta incerteza sobre o estado de ánimo. Este ano en España diagnosticáronse 2,1 millóns de persoas con depresión, 230.000 delas grave. O 5% dos españois padece ansiedade ou depresión. Isto demostra que a resistencia psicolóxica ten un límite e a pandemia está a deixar unha forte pegada emocional.
O noso desexo para 2022 é que esteamos a vivir xa os últimos episodios desta serie pandémica, e que o próximo balance anual só conteña sorpresas positivas.
*Matilde Cañelles López é investigadora no Instituto de Filosofía (IFS-CSIC). María Mercedes Jiménez Sarmiento é científica do CSIC, bioquímica de sistemas de división bacteriana e comunicadora científica. Traballa no Centro de Investigaciones Biológicas Margarita Salas (CIB-CSIC). Nuria Eugenia Campillo é científica titular no Centro de Investigaciones Biológicas Margarita Salas (CIB-CSIC).
Cláusula de divulgación: as persoas firmantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado anteriormente.
