Únete á nosa canle de Whatsapp
Por Ana Balseiro, Elena Gayo, Juan Francisco García e Luis José Royo
A poboación de oso pardo europeo (Ursus arctos arctos) situada na cordilleira Cantábrica representa o límite suroeste da distribución desta especie en Europa. Do mesmo xeito que outras poboacións de osos no continente, experimentou un declive dramático no número de individuos na segunda metade do século XX, situándose en menos de 100 individuos na década dos noventa. Ademais, quedou dividida en dúas subpoboacións –occidental e oriental– separadas uns 50 quilómetros. Un fenómeno favorecido por barreiras xeográficas.
O establecemento dunha lexislación protectora, xunto con plans de seguimento e conservación levaron a unha recuperación do oso pardo nas últimas dúas décadas. O resultado é un aparente aumento no número de individuos. En 2019, estimouse a existencia duns 300 exemplares: 230-270 na poboación occidental (Galicia, Asturias e Castela e León) e uns 40 individuos na oriental (unha pequena superficie de Asturias, Palencia e Cantabria).
A nivel internacional, o oso pardo cantábrico está incluído na Lista Vermella de Especies Ameazadas da Unión Internacional para a Conservación da Natureza (UICN) e está catalogado como en perigo de extinción.
A identificación das causas de mortalidade en poboacións naturais silvestres é moi importante non só para detectar e recoñecer posibles riscos de conservación, senón tamén para deseñar correctamente as estratexias de conservación e os programas de xestión.
Determinamos a causa da morte dos osos
Os estudos de mortalidade e os datos sanitarios son escasos na pequena e ameazada poboación de oso pardo da cordilleira Cantábrica. O baixo número de individuos, o seu comportamento fuxidío e alta mobilidade e a escaseza de programas de seguimento de exemplares mediante radio e GPS na zona dificultan a detección de osos mortos. Isto impide en moitos casos a realización de necropsias e a determinación das causas de morte.
Por todo iso, levamos a cabo un estudo para describir as causas confirmadas de morte e os achados máis significativos en 25 osos necropsiados en Asturias e Castilla y León durante os últimos 20 anos.
Clasificamos as causas de morte en base a dous criterios: provocadas ou non por intervención humana e provocadas ou non por etioloxía infecciosa.
Segundo a primeira clasificación, o 66,7% dos animais morreron por causas non relacionadas coa intervención humana, como lesións traumáticas (pelexas, infanticidio…), hepatite infecciosa canina, clostridiose ou neoplasia, entre outras. O 33,3% restante morreu por causas directamente relacionadas coa intervención humana como a caza ilegal (por arma de fogo ou lazo), envelenamento ou miopatía por estrés.
Se temos en conta a etioloxía, o 57,1% dos animais morreron por causas non infecciosas e o 42,9 % por causas con etioloxía infecciosa como hepatite infecciosa canina ou miosite gangrenosa provocada na maioría dos casos por Clostridium sordellii.
Como contraen as infeccións?
Co noso estudo queda patente que o home aínda é responsable dalgunhas mortes de osos, aínda que afortunadamente esta tendencia foi diminuíndo. Con todo, o feito de que unha alta porcentaxe dos animais falezan por infeccións é de gran relevancia e contrasta cos datos de causa de morte anteriormente descritos para outras poboacións destes animais a nivel mundial, onde as enfermidades infecciosas en ningún caso se describen como un motivo de falecemento importante.
A orixe da hepatite canina infecciosa nos úrsidos é descoñecida. Especúlase con que podería deberse a unha transmisión indirecta a partir de reservorios silvestres ou quizais domésticos. Hai que ter en conta que o virus se excreta en ouriños, feces e exsudados nasais e oculares que poden contaminar o medio ambiente, supoñendo unha importante fonte de infección para outros individuos da mesma ou diferente especie.
Estudos recentes demostraron que a infección no lobo é endémica, e que este comparte a mesma cepa vírica que o oso. Crese que a posible transmisión prodúcese a partir de cans domésticos non vacinados. Esta vacinación non é obrigatoria, e por tanto faise difícil coñecer a situación epidemiolóxica real desta infección no can.
Cabe así mesmo destacar que en dous animais observouse miopatía como consecuencia dun esforzo e estrés extremos. Este feito debe terse en conta no manexo dos osos. Convén minimizar o estrés tanto como sexa posible na manipulación destes animais en vida.
Melloras na conservación do oso
Os resultados que obtivemos proporcionan información valiosa sobre os factores que ameazan a esta poboación en recuperación e poden axudar nos proxectos e esforzos de xestión e conservación que leven a cabo no futuro. A presenza de enfermidades infecciosas como a hepatite infecciosa canina pode reducir a variabilidade xenética dos osos pola morte temperá de futuros proxenitores.
Cando, como neste caso, trátase de especies en perigo de extinción, é moi complicado desde o punto de vista ético e de conservación establecer mecanismos de vixilancia sanitaria activa. Os sistemas de vixilancia sanitaria pasiva como a realización de necropsias regradas no maior número de animais e especies posibles convértese nunha das mellores ferramentas de estudo epidemiolóxico.
Este control sanitario, entendido baixo o paraugas do concepto One Health ou Unha saúde, debe incluír tanto ás especies diana do esforzo de conservación, neste caso ao oso pardo, como ás especies coas que cohabita, incluídas outras silvestres (lobos, raposos, mustélidos) e domésticas (cans) e mesmo ao home.
En definitiva, o noso traballo pon de manifesto que os esforzos de conservación que se están levando a cabo na actualidade poden non ser suficientes se as medidas sanitarias e de vixilancia epidemiolóxica non se equiparan en importancia e esixencia ao resto de medidas de xestión.
* Ana Balseiro é PDI no Departamento de Sanidade Animal da Universidad de León; Veterinaria (Sanidade Animal) na Universidad de León; Juan Francisco García Marín é catedrático de Anatomía Patolóxica Veterinaria na Área de Sanidade Animal da mesma universidade envestigador en Producción e Sanidade Animal no Servicio Regional de Investigación y Desarrollo Agroalimentario (SERIDA) do Principado de Asturias.
Cláusula de divulgación: Este estudo foi parcialmente financiado polo Principado de Asturias, PCTI 2018–220 (GRUPIN: IDI2018-000237 e FEDER).
Elena Gayo Roces, Juan Francisco García Marín e Luis José Royo Martín non reciben salarios, nin exercen labores de consultoría, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes alén do posto académico citado.
