Nos últimos días está a falarse moito dun incremento de casos de covid-19. Volvemos ter coñecidos de círculos próximos ou familiares que contraeron a enfermidade e os medios de comunicación están a informar sobre iso. Tamén se está especulando coas posibles causas: desde a expansión dunha nova variante ata o cesamento da obrigatoriedade do uso das máscaras tras finalizar a emerxencia sanitaria de importancia internacional.
Situación actual
O certo é que si que se está detectando unha maior presenza da doenza nas últimas semanas, aínda que os datos deben interpretarse con cautela polas limitacións actuais na realización de probas. En España, por exemplo, así o mostra o último informe do Sistema de Vixilancia das Infeccións Respiratorias Agudas (SiVIRA): a taxa de covid-19 identificada en atención primaria aumentou significativamente desde o 2 de xullo de 2023 (29,3 casos por 100.000 habitantes) ata o 6 de agosto de 2023 (88 casos por 100.000 habitantes).
No mesmo período, a taxa de hospitalización pasou de 0,6 a 2,04 casos por 100.000 habitantes, aínda que rexistrou fluctuacións. A porcentaxe de positividade a SARS-CoV-2 sitúase na última semana no 32%, cando hai un mes estaba en 24%. De todos os xeitos, a tendencia é moi diferente segundo comunidades e territorios.
Na Unión Europea tamén se notificou durante este mesmo lapso de tempo unha tendencia crecente de casos na maioría dos grupos de idade, aínda que os demais indicadores mantéñense estables.
Significa que volveu a covid-19?
Hai que ser conscientes de que, en realidade, a covid-19 nunca se foi. O virus SARS-CoV-2 permanece entre nós. E por iso, non é estraño que volvamos ver repuntas cando as circunstancias cambian. Experimentámolo xa con anterioridade nestes últimos case catro anos.
Este virus non se está comportando como outros estacionais, que circulan pouco nos momentos de maior temperatura e reaparecen nas épocas frías. No caso do SARS-CoV-2, tivemos ondas importantes case todos os veráns. As circunstancias que cambian son os nosos comportamentos: maiores interaccións sociais, con persoas de ámbitos diversos e idades variadas e en lugares nos que non estamos o resto do ano.
Nesta ocasión, a iso cabe engadir a percepción, probablemente maioritaria, de que a enfermidade xa non existe ou de que xa non debemos nin preocuparnos nin ocuparnos dela. Isto fai que, en xeral, se relaxase a actitude de precaución e a conduta que podería reducir a transmisión.
Tal cambio de percepción é explicable polos anos que levamos convivindo co virus. A pandemia afectounos duramente, limitando as relacións persoais e profesionais, cun importante impacto tanto na economía como nas nosas vidas.
A nova variante de SARS-CoV-2
En España, segundo o citado informe de SiVIRA, a variante XBB é a que presentou maior circulación nas últimas cinco semanas (33%). Nos casos hospitalizados, as variantes máis presentes son, durante este período, a XBB.1.5 (38%), a BA.2 (38%) e a XBB (13%). Na Unión Europea, segundo os datos de que dispón o Centro Europeo para a Prevención e o Control das Enfermidades, correspondentes a 10 países, a máis abundante é a XBB.1.5 (94,8%).
Unha nova subvariante, considerada aínda pola Organización Mundial da Saúde (OMS) na súa última avaliación como variante de interese, é a denominada EG.5, unha liñaxe descendente da XBB.1.9.2. A maior parte das secuencias de EG.5 detectadas en todo o mundo corresponden a China (2.247 secuencias, o 30,6% do total). Tamén está presente en España (107 secuencias, o 1,5%).
No último mes observouse un incremento da proporción da subvariante EG.5. A OMS cualifícaa no seu último informe como de risco baixo para a saúde pública a nivel mundial, segundo a evidencia dispoñible. Aínda que mostrou unha maior prevalencia e propiedades de escape inmunitario, non se informaron cambios na gravidade da enfermidade. Concretamente, a OMS considera que esta subvariante pode “causar un aumento na incidencia de casos e volverse dominante nalgúns países, ou mesmo a nivel mundial”.
En conclusión, si estamos nun período de incremento de incidencia da covid-19, pero non parece que teña impacto sobre a gravidade dos casos. En España, aínda que se detectou a nova subvariante, non pode atribuírse ese aumento á presenza da mesma.
Non baixemos a garda cos máis vulnerables
En calquera caso, é importante lembrar que hai persoas que, pola súa situación inmunitaria ou de maior vulnerabilidade, continúan sendo susceptibles de desenvolver cadros máis graves e mesmo mortais.
Por iso debemos seguir mantendo as precaucións se desenvolvemos síntomas: evitar ou limitar o contacto con persoas vulnerables, utilizar medidas de protección (máscaras) e extremar as de prevención (lavar as mans, evitar lugares pechados sen ventilación) ante o contacto con outras persoas vulnerables.
Para finalizar, é necesario destacar que é unha garantía de menor afectación manter un bo estado inmunitario, mediante o seguimento das pautas de vacinación. Resulta fundamental manter e asegurar a vixilancia epidemiolóxica para tomar as decisións adecuadas coa mellor base científica.
Artigo realizado co asesoramento da Sociedade Española de Epidemioloxía.
Autoría do artigo:
- Óscar Zurriaga
- Profesor titular no departamento de Medicina Preventiva e Saúde Pública (UV). Serv. Estudos Epidemiolóxicos e Vig. Enf. Non Transmisibles (Generalitat Valenciana). Unide. Mixta Investigación Enfermidades Raras FISABIO-UVEG. CIBER Epidemioloxía e Saúde Pública, Universitat de València.
- Ángela Domínguez García
- Catedrática de Medicina Preventiva e Saúde Pública, Departamento de Medicina, CIBER Epidemioloxía e Saúde Pública, Universitat de Barcelona.
- Eduardo Briones Pérez de la Blanca
- Médico epidemiólogo, especialista en Medicina Preventiva e Saúde Pública, Junta de Andalucía.
- Federico Eduardo Arribas Monzón
- Xefe de Servizo de Avaliación e Acreditación Sanitaria. Dirección Xeral de Asistencia Sanitaria, Departamento de Sanidade de Aragón.
- Maica Rodríguez-Sanz
- Responsable da área de Investigación, docencia e comunicación, l’Agència de Salut Pública de Barcelona.
- María Isabel Portillo
- Coordinadora dos Programas de cribado de cancro colorrectal e prenatal. Osakidetza-Servizo Vasco de Saúde, Osakidetza – Servizo Vasco de Saúde.
- Maria João Forjaz
- Investigadora en saúde pública, Instituto de Saúde Carlos III.
- Mario Fontán Vela
- Doutorando en Epidemioloxía e Saúde Pública, Universidade de Alcalá.
- Pere Godoy
- Medical Doutor, Professor Public Health, Universitat de Lleida
Cláusula de divulgación
- Óscar Zurriaga recibe fondos, obtidos en concorrencia competitiva, do Instituto de Saúde Carlos III, para a realización dun proxecto de investigación. É presidente da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE) e membro da Comisión Asesora de Comunicación da SEE.
- Ángela Domínguez García é investigadora dos seguintes proxectos financiados: Proxecto PI19/00354 do Instituto de Saúde Carlos III, Grant Agreement 801495-EU-JAV e AGAUR 2021-SGR-00702. É membro do Consell Assessor de Salut Pública de l’Agència de Salut Pública de Catalunya e membro do Consell Assessor en Vacunacions de l’Agència de Salut Pública de Catalunya. É Coordinadora do Grupo de Traballo sobre Vacinacións da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE) e membro da Comisión Asesora de Comunicación da SEE.
- Eduardo Briones Pérez de la Blanca é membro de Grupo de comunicación da Sociedade Española de Epidemioloxía. Forma parte da Comisión Asesora de comunicación da SEE e recibe fondos, obtidos en concorrencia competitiva, do Goberno de Aragón, para a realización de proxectos de investigación (Proxecto LMP92_21).
- María Isabel Portillo é secretaria da Xunta Directiva da Sociedade Española de Epidemiologia e membro da Comisión Asesora de Comunicación
- MJ Forjaz recibiu fondos do Instituto de Saúde Carlos III, para a realización de proxectos de investigación en concorrencia competitiva. É vicepresidenta da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE) e membro da Comisión Asesora de Comunicación da SEE.
- Mario Fontán Vela recibe fondos do Centro Europeo para o Control e Prevención de Enfermidades. Forma parte da Comisión Asesora de Comunicación da SEE.
- Pere Godoy é profesor titular de Medicina Preventiva e Saúde Publica na Universidade de Lleida, coordinador do Programa de Prevención, Vixilancia e Control de Enfermidades Transmisibles (PREVICET) do CIBERESP e investigador principal dos proxectos competitivos sobre tuberculoses (PI18/01751) e COVID-19 (PI21/01883). É membro do Grupo de Traballo de Vacinas da Sociedade Española de Epidemioloxía, e do Consell Assessor de Vacunacions da Agència de Salut Pública de Catalunya.
- Maica Rodríguez-Sanz non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
