Os plásticos forman parte do noso día a día grazas á súa gran durabilidade e baixo custo. Pero, a pesar das vantaxes que nos ofrecen, o seu uso habitual derivou na presenza de fragmentos plásticos de pequeno tamaño, os microplásticos, en todo tipo de ambientes, incluíndo o chan, as augas continentais, o mar e o aire.
Dada a ubicuidade dos microplásticos, nos últimos anos medrou a preocupación pola nosa exposición a eles e os seus posibles efectos na saúde.
Cantos microplásticos inxerimos
Os seres humanos estamos expostos a microplásticos a través do consumo de alimentos, bebidas e outros produtos, como a pasta de dentes, así como pola inhalación de microplásticos que flotan no aire.
Atopáronse microplásticos en alimentos tan frecuentes como o sal, peixes e mariscos, froitas e verduras e en bebidas como a cervexa ou os refrescos.
Os microplásticos que consumimos a través dos alimentos poden proceder do produto en si, como os microplásticos detectados en peixes con valor comercial, do envase no que se atopa contido ou da deposición atmosférica de microplásticos sobre o alimento.
A partir das concentracións de microplásticos medidas en auga, alimentos e aire, estimouse que a taxa media de inxesta diaria de microplásticos dun adulto é de 883 partículas por persoa, que equivale a 583 nanogramos de plástico. No caso de que a fracción máis pequena destes microplásticos (1−10 μm) permanecese no corpo co tempo, calculouse que unha persoa podería chegar a acumular 8.320 partículas aos 18 anos, e 50.100 partículas aos 70 anos.
Ademais, algúns estudos atoparon microplásticos en feces humanas, tecidos pulmonares humanos procedentes de intervencións cirúrxicas, mostras de sangue e mesmo na placenta. Isto parece corroborar que as persoas inxerimos e inhalamos microplásticos, e que estes se poden atopar en diferentes partes do noso corpo.
Efectos na saúde
En canto a se a inxestión e inhalación de microplásticos supón un risco para a saúde, ata o de agora unicamente un estudo puido relacionar o consumo de microplásticos cun efecto na saúde humana. Este estudo observacional atopou unha relación significativa entre a concentración de microplásticos nas feces e a enfermidade inflamatoria intestinal.
A partir dos cuestionarios realizados polos participantes, os autores desta investigación determinaron que a orixe dos microplásticos atopados nas feces podería estar relacionado cos seus hábitos alimentarios, así como coas condicións ambientais laborais e domésticas.
Ademais deste traballo, algúns ensaios in vitro, é dicir, realizados fóra do organismo, demostraron que células humanas poden incorporar microplásticos de pequeno tamaño e que estes poden afectar negativamente, causando danos como o estrés oxidativo e a morte celular.
Microplásticos na auga de consumo
A auga é un elemento necesario para que o corpo humano leve a cabo as funcións básicas, e o seu consumo diario é indispensable. Por iso, é importante coñecer canto plástico inxerimos a través da auga.
Segundo os resultados de mostras de auga da billa analizadas en distintos países, esta pode conter microplásticos de diferentes polímeros (polietileno, PVC, etc.), formas (fibras, fragmentos, etc.) e tamaños. Estes microplásticos, con todo, atópanse xeralmente a concentracións baixas.
Nun estudo realizado na cidade de Barcelona, por exemplo, detectamos baixas concentracións de microplásticos de pequeno tamaño (0.7-20 micras) en mostras de auga da billa recollidas en 42 puntos da cidade.
Antes de chegar á billa, a auga procedente dos ríos ou augas subterráneas pasa polas plantas de tratamento de auga potable (ETAP) co fin de facela segura para o consumo humano. Desta maneira, a cantidade de microplásticos que atopemos na auga da billa depende da concentración que haxa na auga crúa que chega á planta, da capacidade da planta para eliminalos, do sistema de distribución da auga e de elementos domésticos, como as xuntas ou mangueiras das billas.
A capacidade das plantas de tratamento para eliminar ou reducir a concentración de microplásticos na auga varía segundo a tecnoloxía empregada. Por exemplo, os microplásticos na auga de entrada a unha as plantas de tratamento de auga da conca do río Llobregat elimináronse nun 93%, sendo os sistemas de coagulación e filtración por area os pasos máis importantes para a eliminación dos microplásticos.
Ademais de na auga da billa, detectáronse microplásticos na auga embotellada, tanto en botellas de plástico como de vidro. A principal orixe destes microplásticos atribúese á embalaxe e aos procesos de limpeza realizados en botellas recicladas.
Cara a unha maior vixilancia
Na actualidade non existe ningunha regulación que estableza os niveis máximos permitidos de microplásticos na auga de consumo.
A última directiva europea de calidade das augas de consumo humano determina que para 2024 deberase establecer unha metodoloxía para analizar microplásticos co obxectivo de incluílos na lista de vixilancia. Isto débese a que os métodos de análises de microplásticos aínda non se atopan estandarizados e a que a súa medición resulta aínda difícil e cara.
Para o ano 2029, deberase presentar un informe que avalíe a ameaza que supón a presenza de microplásticos na auga de consumo, así como os posibles riscos asociados para a saúde.
Difíciles de detectar e avaliar
Ademais da dificultade para detectar os microplásticos, hai que ter en conta que son mesturas complexas de distintos polímeros con diferentes tamaños e formas, que ademais poden conter aditivos químicos que lles proporcionan características específicas. Algúns destes aditivos químicos, como o bisfenol A ou os ftalatos, teñen capacidade para alterar o sistema endoócrino humano.
A gran diversidade de microplásticos no medio ambiente fai que a avaliación dos seus riscos sexa particularmente complexa, pero esta debe ser considerada en estudos futuros que analicen tanto a exposición a estas substancias como os seus efectos.
*Paula Redondo Hasselerharm é investigadora posdoutoral do grupo de Ecotoxicoloxía IMDEA AGUA.
Cláusula de divulgación: Paula Redondo recibe fondos da Fundación IMDEA Agua e da axuda Juan de la Cierva-Formación FJC2020-045328-I financiada por MCIN/AEI/10.13039/501100011033 e pola Unión Europea NextGenerationEU/PRTR.