Únete á nosa canle de Whatsapp
Seguimos pendentes da erupción na illa de La Palma desde o pasado día 19 de setembro, no que apareceu o que algúns xa chaman o Volcán Cabeza de Vaca. Veu precedida dun enxame sísmico, moi preto de anteriores erupcións na illa. Desde ese momento xurdiron na poboación moitas preguntas. Algunhas delas tentamos contestalas coa monitoraxe volcánica.
Monitoraxe volcánica
A monitoraxe volcánica pretende avanzar no coñecemento da estrutura e a dinámica destas zonas activas. O seu obxectivo é achegar información fundamental á hora de avaliar os perigos e realizar a toma de decisións por parte de Protección Civil.
Este proceso realízase analizando os datos históricos do volcán xunto cos datos que se rexistran no terreo e de forma remota. A correcta interpretación dos datos que se obteñen, especialmente para alerta e prognóstico, dependen criticamente dun axeitado entendemento científico da estrutura dos volcáns e dos seus procesos. Isto é necesario tanto en xeral como para cada volcán específico.
Para a monitoraxe volcánica dispoñemos de varias ferramentas de observación sobre o terreo: a xeoquímica, a observación térmica e de gases, a xeodesia e xeomática (que miden e modelan as deformacións e variacións de gravidade) e a xeofísica. Esta monitoraxe realízase antes, durante e despois das erupcións. Normalmente existen organismos que teñen oficialmente esta responsabilidade, apoiándose en técnicas desenvolvidas e testadas pola comunidade científica.
Unha vez recollidas todas estas observacións é necesario interpretalas mediante modelos que integren todos estes datos e nos indiquen que está a pasar baixo o subsolo.
O Instituto Xeográfico Nacional mantén unha rede sísmica que detectou enxames entre 2017 e 2021. Estes, xunto a anomalías de gases e geoquímicas medidas xunto ao Instituto Volcanológico de Canarias, manifestaban efectos dunha posible intrusión.
A deformación do terreo é un precursor moi sensible a longo prazo. Esta mídese mediante a interferometría RADAR mediante satélite (DInSAR), que permite a análise das deformacións de moi amplas rexións con moi alta precisión.
Na Palma analizáronse estas deformacións e a súa variación desde 2006 ata 2020 mediante os satélites ENVISAT, RADARSAT-2 e COPERNICUS SENTINEL. Na figura ven en amarelo as zonas do terreo que se afastan do satélite, en verde as que non varían e en azul as que se achegan. Contrastáronse estes resultados con resultados de estacións GPS (GNSS).
Modelado tridimensional que nos axuda a interpretar os datos
A interpretación destas observacións realizouse mediante un modelo de inversión de última xeración. Este foi desenvolvido por un grupo de investigadores que, en linguaxe cotiá, é capaz de localizar e caracterizar os volumes que exercen a presión e os diferentes tipos de fracturas (dislocacións) que poden representar fontes magmáticas e os seus camiños.
Así se determina a localización, tamaño e forma tridimensional das fontes de presión positiva representadas en vermello na figura:
A comparación e integración destes resultados coa sismicidade e as anomalías de gases e xeoquímicas permitiu xerar un modelo conceptual explicando a evolución do proceso de reactivación volcánica detectada.
No seu inicio, entre 2009 e 2010, o magma comezou a ascender desde un almacenamento situado baixo o sur da illa a unha profundidade de entre 25 e 30 km. Este proceso tivo lugar ao longo do límite do Complexo Volcánico Norte e Cumbre Vieja. Isto pode comprobarse na seguinte figura:
O magma ascendeu ata entre 8 e 10 km de profundidade, producindo anomalías de gases e xeoquímicas rexistradas en 2010 e 2011 sobre este camiño. Este ascenso realizouse por zonas fracturadas e fráxiles, non consolidadas, asociadas probablemente a erupcións recentes, sen actividade sísmica.
A magnitude dos desprazamentos do terreo medidos e a falta de cambios significativos de gravidade suxiren un pequeno volume de magma acumulado.
Posteriormente, en 2011 e 2012, medimos a deformación pero non temos unha alta confianza nos resultados da inversión. Entón a entrada dunha pequena cantidade de magma continúa seguindo un camiño similar, como se reflicte nas anomalías de gases medidas por Instituto Volcanológico de Canarias (Involcan) na zona de Cumbre Vieja en 2013.
Pequenos volumes de magma ascenderon probablemente pola mesma ruta, non habendo sismicidade durante estes períodos.
Ao comezo do período 2017-2020 temos dous enxames sísmicos (outubro de 2017 e febreiro de 2018) que foron asociados a recentes fracturas, probablemente abrindo novos camiños favorecendo o ascenso do magma, reflectido novamente nos sinais xeoquímicos observados así como o aumento de tamaño e importancia das fontes de dislocación en Cumbre Vieja.
Estes resultados foron posibles ao utilizar técnicas de observación e interpretación de última xeración, detectando pequenas deformacións de forma significativa e interpretándoas de forma moi completa.
Á pregunta que hoxe está na fala da xente podemos por tanto responder que aínda é difícil predicir o momento e lugar dunha erupción, pero a monitoraxe volcánica permítenos aproximarnos cada vez máis.
* Juan F. Prieto Morín é profesor e Investigador en Sistemas de Posicionamento por Satélite e Detección Remota para a Observación da Terra na Universidad Politécnica de Madrid (UPM).
Cláusula de Divulgación: o autor participa en programas de investigación que reciben fondos do Plan Nacional de I+D+i. Actualmente é Profesor Titular da. Universidad Politécnica de Madrid.
