Este mes de novembro líderes mundiais e os responsables de negociación de cada país reuniranse en Escocia durante dúas semanas na COP26 para debater que accións se poden tomar para facer fronte ao cambio climático. Trátase dun proceso complexo que pode resultar difícil de entender desde fóra, pero en esencia todo se reduce ao modo no que as leis e as institucións internacionais poden axudar a combater uns problemas que ningún país pode solucionar de seu.
Eu traballei durante varios anos en Nacións Unidas como asesora política e xurídica, e tamén formei parte de negociacións internacionais. Aquí explico o que está a ocorrer nesas reunións a porta pechada, e por que hai preocupación sobre a posibilidade de que a COP26 non logre cumprir os seus obxectivos.
Que é a COP26?
En 1992 unha serie de países subscribiron un tratado internacional, a Convención Marco das Nacións Unidas para o Cambio Climático (UNFCCC, polas súas siglas en inglés), que estableceu as normas e expectativas fundamentais para a cooperación global en materia de cambio climático. Foi a primeira vez que unha maioría de países recoñeceu de maneira formal a necesidade de controlar as emisións de efecto invernadoiro, que son as que provocan o quecemento global que está detrás do cambio climático.
Este tratado coñeceu desde entón algunhas actualizacións, incluída a de 2015, cando se asinou o Acordo do Clima de París. Ese documento fixou o obxectivo de limitar o quecemento global “moi por baixo” dos 2ºC, chegando mesmo a 1,5ºC, para evitar un cambio climático catastrófico.
A COP26 será a vixesimosexta Conferencia das Partes da UNFCCC. Estas “partes” son os 196 países que ratificaron o tratado, aos que hai que sumar a propia Unión Europea. O Reino Unido, en cooperación con Italia, acollerá esta COP26 en Glasgow (Escocia) desde o 31 de outubro ata o 12 de novembro de 2021. O encontro celebrarase cun ano de atraso debido a que a pandemia do Covid-19 obrigou a pospoñelo en 2020.
Por que os líderes mundiais dedican tantas enerxías ao cambio climático?
O último informe do Panel Intergobernamental sobre o Cambio Climático da ONU (IPCC, polas súas siglas en inglés), publicado en agosto de 2021, advertía nos termos máis duros utilizados ata o de agora que a actividade humana está a provocar o ascenso das temperaturas de forma inequívoca e que o cambio climático está a acelerarse, intensificando e estendéndose a todas as rexións do planeta.
Os expertos do IPCC explicaron que o cambio climático está a intensificar fenómenos extremos como inundacións, secas, ondas de calor severas, redución e extinción de especies ou o derretimiento da capa de xeo dos polos, coa consecuente subida do nivel do mar. O secretario xeral da ONU, António Guterres, describiu o informe como “un código vermello para a humanidade”.
Xa existen moitos gases de efecto invernadoiro na atmosfera, e levan aí bastante tempo, polo que mesmo no escenario máis ambicioso de redución de emisións por parte dos países, o mundo experimentará un aumento das temperaturas durante polo menos a metade deste século.
Con todo, aínda existe unha pequena xanela de oportunidade. Se en 2050 os países puidesen chegar a un escenario de neutralidade de emisións de carbono, iso podería facer que a subida das temperaturas se mantivese por baixo de 1,5ºC durante a segunda metade do século XXI. O que os líderes nacionais e os negociadores están a discutir agora mesmo é como tentar chegar o máis preto posible dese obxectivo.
Que pasará na COP26?
Durante os primeiros días da conferencia, ao redor de 120 xefes de Estado (entre os que estará o presidente dos Estados Unidos, Joe Biden) e os seus representantes reuniranse para mostrar o seu compromiso político coa retardación do cambio climático.
Cando os xefes de Estado marchan, as delegacións de cada país, que adoitan estar encabezadas polo seu ministro de Medio Ambiente, inician uns días de negociacións, actos e encontros bilaterais para facer patentes as súas posicións, adoptar novos compromisos e adherirse a novas iniciativas. Toda esta actividade está apoiada por meses de discusións previas, documentos políticos e propostas, estas últimas elaboradas por representantes de cada país, por persoal da ONU ou por expertos externos.
Á COP26 tamén acoden organizacións non gobernamentais e líderes empresariais, e conta ademais cunha vertente aberta ao público que inclúe sesións centradas en temas como o impacto do cambio climático en pequenos Estados insulares, nos bosques ou na agricultura. Esta vertente pública ofrece ademais exposicións e outros eventos.
O encontro conclúe coa redacción dun texto que recolle os resultados, e que ha de contar co acordo de todos países. Guterres xa expresou publicamente a súa decepción co resultado da COP25, e con respecto á COP26 os indicios non son esperanzadores.
Que se espera conseguir na COP26?
O Acordo de París obriga aos países a actualizar os seus plans nacionais de acción climática cada cinco anos, o que coincide coa COP26. Espérase, por tanto, que este ano presenten plans ambiciosos para 2030, e neles terán un papel fundamental as chamadas “contribucións determinadas a nivel nacional” (NDC, polas súas siglas en inglés).
O Acordo de París obriga aos países para informar sobre os seus NDC, pero dálles marxe á hora de decidir como deben reducir as súas emisións de efecto invernadoiro. Así, en 2015 os obxectivos iniciais de redución de emisións eran demasiado modestos como para limitar o aumento de temperaturas a 1,5ºC.
Un dos obxectivos fundamentais da COP26 é ampliar estes obxectivos con vistas a lograr a neutralidade de emisións de carbono para mediados de século.
Outro obxectivo da COP26 é mellorar o financiamento climático para poder axudar aos países máis pobres tanto na súa transición cara a enerxías limpas como no seu proceso de adaptación xeral ao cambio climático. Trátase dunha cuestión de xustiza moi importante para moitos países en vías de desenvolvemento, cuxas poboacións soportan a maior parte da carga do cambio climático por máis que elas son as que menos contribuíron a provocalo.
En 2009 os países ricos prometeron que contribuirían con 100.000 millóns de dólares anuais ata 2020 para axudar aos países en desenvolvemento, un obxectivo que aínda non se cumpriu. Estados Unidos, Reino Unido e a Unión Europea, que se atopan entre os principais contribuíntes históricos á emisión de gases de efecto invernadoiro, están a incrementar os seus compromisos de financiamento. E, doutra banda, estáselle pedindo a bancos, empresas, aseguradoras e investidores privados que fagan máis do que están a facer ata o de agora.
Hai outros obxectivos, como ir eliminando paulatinamente o consumo de carbón ou desenvolver procedementos que preserven, restablezan ou rexeneren sumidoiros naturais de carbono, por exemplo os bosques.
Outro reto que fixo descarrilar este tipo de conferencias no pasado foi a cuestión de chegar a un acordo que regule a implementación dun sistema de comercio de dereitos de emisións de carbono, algo que se bosquexou no Acordo de París.
En setembro de 2021 a ONU advertiu de que a revisión de obxectivos levada a cabo polos países non fora o bastante esixente, e que iso faría que as temperaturas aumentasen 2,7ºC para finais de século. Con todo, os Estados están a afrontar este outono outro reto que podería ter influencia na súa resposta: os cortes de subministración enerxética fixeron que en Europa e China os prezos de gas natural, carbón e petróleo acaden prezos máximos.
China, que é o país do mundo con maior volume de emisións, aínda non facilitou a súa cifra de NDC. Os grandes produtores de combustibles fósiles como Arabia Saudita, Rusia ou Australia non parecen estar dispostos a reforzar aos seus competidores. India, un actor fundamental ao tratarse do segundo maior consumidor, produtor e importador de carbón do mundo, tampouco se comprometeu aínda cun obxectivo de emisións.
Hai outros países en desenvolvemento como Indonesia, Malaisia, Sudáfrica ou México que tamén son importantes. Tamén o é Brasil, cuxo Goberno, liderado por Jair Bolsonaro, permitiu que aumente a deforestación do Amazonas, o maior bosque pluvial do mundo, que resulta ademais clave como fonte de biodiversidade e polo seu papel á hora de eliminar dióxido de carbono da atmosfera.
Que pasará se na COP26 non se logran os obxectivos?
Moitas persoas que participan nas negociacións cren que na COP26 non se alcanzará o obxectivo de lograr compromisos o bastante sólidos de redución das emisións de efecto invernadoiro para que en 2030 estas se reduzan un 45% con respecto aos niveis actuais. Isto quere dicir que o mundo non estará nunha boa posición para alcanzar a neutralidade de emisións en 2050, nin tampouco para lograr o obxectivo de manter o incremento das temperaturas por baixo de 1,5 graos.
Pero os organizadores da conferencia sosteñen que manter o aumento de temperaturas por baixo de 1,5ºC aínda é posible. O exsecretario de Estado norteamericano, John Kerry, que liderou a misión negociadora estadounidense, mantén esperanzas de que haxa un número suficiente de países que adopte uns obxectivos de redución de emisións máis ambiciosos para 2025, e que este impulso faga que outros se unan a eles.
O prezo do fracaso será astronómico. Algúns estudos sosteñen que a diferenza entre 1,5ºC e 2ºC pode significar que certos Estados insulares queden mergullados baixo o mar, a morte dos arrecifes coralinos, ondas de calor extremas, inundacións, incendios e dificultades xeneralizadas para obter boas colleitas.
Isto traduciríase en numerosas mortes prematuras, máis inmigración masiva, grandes perdas económicas, enormes extensións de terra inhabitable e o estalido de conflitos violentos polos recursos e os alimentos (o que o secretario xeral da ONU denominou “un futuro infernal”).
* Shelley Inglis é directora executiva no Centro de Dereitos Humanos da Universidade de Dayton.
Cláusula de divulgación: a autora non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes alén del puesto académico citado.
