Aproxímase o inverno no hemisferio norte e xorde a pregunta: vai ser esta unha tempada moi gripal? Un factor que determina a maior ou menor transmisibilidade do virus da gripe é a humidade ambiental. Os invernos secos favorecen a súa transmisión e parece que en moitas rexións do noso país cada vez sono máis.
Doutra banda, a hipótese denominada débeda inmunitaria sostén que, debido ao uso de máscaras e as medidas de distanciamento social durante a pandemia da covid-19, estivemos menos expostos a patóxenos respiratorios. Ao eliminar a obrigatoriedade das máscaras, esta débeda inmunitaria favorecería a dispersión do virus.
Nas dúas últimas tempadas, a circulación do patógeno foi inusual e constante. Isto podería causar unha diminución na nosa inmunidade fronte á gripe, e a non adquisición da devandita inmunidade en menores, que non estarían expostos. No seu último informe, o Sistema de Vixilancia de Infección Respiratoria Aguda (SIVIRA) do Instituto de Saúde Carlos III sinala un aumento na incidencia de gripe en atención primaria, principalmente en menores de 15 anos.
Vacina da gripe: que fai e para quen é eficaz
A gripe é unha enfermidade altamente contaxiosa que afecta principalmente ao sistema respiratorio, producindo ademais unha serie de síntomas característicos (febre, dor muscular e articular, etc.). A maioría das persoas recupéranse no prazo dunha semana sen necesidade de atención médica. Lamentablemente, naquelas persoas pertencentes a grupos de alto risco como maiores de 65, menores de 65 con factores de risco (patoloxías crónicas respiratorias, cardiovasculares, diabetes e obesidade mórbida, etc.) ou mulleres embarazadas, a gripe pode causar enfermidade grave (pneumonía bacteriana secundaria), empeoramento de doenzas inflamatorias crónicas e mesmo a morte.
Para todas estas persoas vulnerables, para as que coidan delas e para aquelas que levan a cabo servizos públicos esenciais, é recomendable a vacinación. No entanto, a vacina é apta para calquera persoa maior de 6 meses, agás para aquelas que experimentasen reaccións alérxicas en anteriores campañas ou quen presenten síntomas compatibles coa enfermidade.
Do mesmo xeito que ocorre coas vacinas contra a covid-19, a vacinación contra a gripe non adoita evitar a infección, pero reduce o risco de enfermidade grave, hospitalizacións ou morte. Aínda que moitas das persoas que se vacinan contra a gripe poden enfermar tras a infección (até un 50 %), a picada segue sendo a medida máis adecuada para previr esta enfermidade. En España, os plans de vacinación varían dependendo de cada comunidade autónoma.
O virus influenza, o causante da gripe, adoita reaparecer en ondas estacionales, normalmente desde mediados do outono até o final do inverno, asociadas a unha maior permanencia en espazos interiores mal ventilados. Unha das características deste patóxeno (sobre todo do tipo A) é a súa alta capacidade para mutar, o cal ocasiona cambios na composición dos antígenos da súa superficie (hemaglutinina e neuraminidasa). Isto dificulta o seu recoñecemento polos anticorpos que desenvolvemos cada vez que nos infectamos, e que tamén poden inducirse coa vacina.
Cada ano, expertos dos centros colaboradores e dos laboratorios reguladores da Organización Mundial da Saúde (OMS) analizan os datos da vixilancia de virus xerados polo Sistema Mundial de Vixilancia e Resposta á Gripe da OMS. En base a estas observacións (que cepas do virus circulan), recoméndase a composición máis adecuada para cada campaña anual de vacinación.
O tipo de vacina empregada denomínase tetravalente porque inclúe virus inactivados ou atenuados (non recomendados para certos grupos de alto risco) producidos en ovo ou en cultivos celulares de dúas variantes de gripe A (H1N1 e H3N2) e outras dúas da liñaxe B. E como calquera outro medicamento, pode producir efectos adversos: inflamación na zona onde se inxectou a vacina, dor de cabeza de baixa intensidade, febre, dores musculares ou fatiga.
Cuarta dose contra a covid-19: grupos recomendados
A Comisión Europea autorizou a administración de vacinas bivalentes adaptadas ás novas variantes de ómicron circulantes. Estas vacinas conteñen ARNm da proteína Spike (espiga) da cepa orixinal (primeira dose) e da variante BA.1 (Moderna) ou da variante BA.4/BA.5 (Pfizer). Ofrecen protección tanto fronte ás variantes BA.1 e BA4/5 como fronte ás que circularon con anterioridade.
En España, a autoridade sanitaria recomenda a administración de dose de recordo fronte á covid-19 no outono-inverno á poboación de 60 ou máis anos de idade, ás persoas internas en residencias de maiores e ao persoal sanitario e sociosanitario. Tamén se aconsella que se vacinen aquelas con condicións de risco que non fosen vacinadas nos cincos meses anteriores, independentemente do número de doses recibidas e do número de infeccións previas.
Vacinación conxunta: ten efectos adversos?
Observouse un efecto sinérxico entre o SARS-CoV-2 e o virus da gripe que multiplica o risco de enfermidade grave e letal se se dá unha coinfección. Por este motivo, ademais de por razóns loxísticas obvias, crese que é preferible administrar simultaneamente as vacinas fronte a ambas as infeccións, especialmente nos grupos de alto risco.
A experiencia de administración conxunta na última campaña de vacinación foi favorable. Ademais, non hai evidencia científica de que a resposta inmunitaria inducida sexa inferior á administración por separado. Tampouco parece que aumente as reaccións adversas locais (inflamación, dor no sitio de inoculación) ou sistémicas (febre, dor de cabeza) asociadas. En definitiva, non é necesario elixir unha.
*Salvador Iborra Martín. Personal Docente e Investigador. Inmunoloxía e infección, Universidad Complutense de Madrid
Cláusula de Divulgación: Salvador Iborra Martín recibe fondos do Ministerio Español de Ciencia e Innovación (MICINN).