Únete á nosa canle de Whatsapp
É outono, tempo de cogomelos. Buscámolas nos bosques e nos mercados. Consumímolas na casa e nos restaurantes. É ben coñecida a súa importancia socioeconómica, debida ao seu interese comercial e ao seu gran valor gastronómico e cultural.
Pero, mentres nos deleitamos con estes manxares, apenas somos conscientes do papel que cumpren os fungos na conservación da diversidade dos bosques e na súa capacidade de adaptarse ao cambio climático e mitigar os seus impactos.
Os fungos achegan múltiples servizos ecosistémicos que resultan determinantes para a vida do planeta e o benestar da humanidade.
“Wood Wide Web”: a internet do bosque
O cogomelo é ao fungo o que o froito é á árbore. Supón tan só unha pequena (aínda que importantísima) parte, que lle permite espallarse mediante a dispersión das esporas almacenadas baixo o chapeu do cogomelo. Pero a maior parte deses mesmos fungos cuxos “froitos” consumimos está oculta baixo o solo que pisan os nosos pés mentres camiñamos polo bosque.
Nesa porción de solo que non vemos, os fungos conectan todo o ecosistema forestal a través dunha complexa “rede social”. É o que os científicos denominamos a ‘Wood Wide Web’, a internet do bosque. Esa rede sostén a vida desa fracción do mundo que si vemos.
Boletos, raíñas, níscalos e moitas outras especies de cogomelos comestibles viven en simbioses coas árbores a través de ectomicorrizas. A etimoloxía grega do termo micorriza alude á unión entre mýkēs (fungo) e rhiza (raíz), a íntima conexión que moitas especies de fungos establecen coas raíces das árbores.
Os fungos e o cambio climático
Os fungos ectomicorrícicos recobren as raíces incrementando a capacidade de absorción de auga e nutrientes por parte das árbores. Contribúen así de maneira decisiva á vitalidade e desenvolvemento dos bosques.
Nun contexto de cambio climático, sen a axuda dos fungos, as árbores terían aínda máis dificultades para sobrevivir nunhas condicións cada vez máis áridas. Os fungos poden desempeñar un papel chave na adaptación dos bosques ao cambio global.
Á súa vez, os fungos micorrícicos reciben das árbores os nutrientes que necesitan para prosperar. Ese alimento son carbohidratos que as árbores almacenan mediante a absorción de CO₂ (gas de efecto invernadoiro) a través da fotosíntese.
As árbores contribúen desta forma para mitigar o cambio climático, reducindo a concentración de CO₂ da atmosfera. Pero son os fungos ectomicorrícicos uns dos principais responsables do almacenamento dese carbono no solo dos bosques.
Con todo, investigacións de alcance mundial que impulsamos desde a Global Forest Biodiversity Initiative suxiren que o cambio climático podería reducir significativamente a simbiose ectomicorrícica a escala global.
A súa substitución por outros tipos de simbioses menos eficientes á hora de almacenar carbono podería incrementar o CO₂ atmosférico, exacerbando así o círculo vicioso do cambio climático.
Os fungos e a biodiversidade
Os fungos xogan, ademais, un papel clave na biodiversidade dos bosques do planeta. Estudos recentes suxiren que as ectomicorrizas protexen ás árbores fronte a fungos patóxenos mellor que outros tipos de micorrizas.
Onde predominan os fungos ectomicorrícicos, as árbores tenden a crecer en grupos densos dunha mesma especie. En cambio, onde predominan outras micorrizas, a diversidade de especies adoita ser maior. Non en balde, os fungos patóxenos comestibles como a Armillaria mellea son claves nos procesos de mortalidade e rexeneración do bosque e, polo tanto, na súa diversidade.
Tamén os fungos saprobios comestibles como a Macrolepiota procera, que se nutren de materia orgánica morta, xogan un papel fundamental no ciclo de nutrientes e no funcionamento do ecosistema.
Esta rede subterránea de conexións foi descrita como unha verdadeira rede de comunicación do bosque. Por ela as árbores poden compartir recursos e nutrientes. Tamén serve para que as plantas se avisen unhas ás outras en caso de padecer o ataque de organismos patóxenos.
Todo iso contribúe a cambiar a maneira en que concibimos os bosques. Ecosistemas cuxo complexo funcionamento non só resulta da competición pola supervivencia, senón tamén dunha sorte de cooperación entre individuos, especies e organismos diferentes en aras do mantemento da vitalidade do ecosistema no que viven.
Xestión forestal para conservar os fungos
Que podemos facer para preservar un recurso tan valioso? Ese é o obxectivo que nós expomos desde o ámbito da micosilvicultura, unha disciplina da ciencia forestal que avoga por unha xestión forestal multifuncional orientada á produción de cogomelos e á conservación da diversidade micolóxica e das súas funcións ecolóxicas.
Mediante a investigación forestal contribuímos a comprender mellor o funcionamento dos bosques, tamén desa parte que non vemos baixo o solo.
Na Universidade de Lleida e o Centro de Ciencia e Tecnoloxía Forestal de Cataluña contamos cun dos dispositivos de investigación sobre fungos forestais máis importantes do mundo. Lideramos avances científicos en ecoloxía forestal e sobre o efecto da xestión forestal na produción de cogomelos e a diversidade de fungos do solo.
Comprobamos que os bosques ben xestionados poden producir máis fungos comestibles sen comprometer a súa diversidade. É tamén necesario regular a súa recolección para concienciar á sociedade sobre a importancia socioeconómica e ecolóxica dos fungos, e preservar a súa diversidade e produtividade.
Para que todo iso acabe redundando nunha maior vitalidade dos montes, non hai que esquecer a necesidade de políticas que incentiven a xestión forestal sustentable. Estas contribúen a reverter o progresivo abandono dos nosos bosques e promoven un novo modelo de desenvolvemento socioeconómico baseado na bioeconomía.
Unha nova mirada sobre os cogomelos
Os cogomelos non só constitúen un importante alicerce das nosas economías e tradicións gastronómicas. Delas tamén depende, en boa medida, a vida do planeta tal e como a coñecemos. Á fin e ao cabo, a nosa vida. Por iso, valorar e conservar o recurso micolóxico é un dos grandes favores que podemos facernos como sociedade.
- Sergio de Miguel Magaña recibe fondos do Programa H2020 (UE) e del Ministerio de Ciencia, Innovación y Universidades. É membro do Comité Directivo da Global Forest Biodiversity Initiative (GFBI)e Director do GFBI Hub con sede na Universidade de Lleida.
