Tendemos a considerar a alegría, o medo e a tristeza como emocións exclusivas do ser humano, pero a ciencia está a descubrirnos paso a paso que esta afirmación é de todo incorrecta.
O 7 de xullo de 2012, un grupo internacional de neurocientíficos reuniuse na cidade inglesa de Cambridge e elaborou a coñecida Declaración de Cambridge sobre a Consciencia. Resumidamente, os expertos estableceron que a nosa especie non é a única en posuír a base neurolóxica que dá lugar á consciencia. É dicir, os animais non humanos teñen capacidade para sentir e, por tanto, poden comportarse con intención.
Iso aplícase tamén á capacidade de experimentar o sentimento que aquí nos ocupa: a ansiedade. Tanto en cans como en persoas, é simplemente unha forma de responder ante certas situacións problemáticas. Pero cando supera certa intensidade ou desborda a capacidade de adaptación, convértese en patolóxica.
Sinais de alarma
E como podemos detectar que o noso can se atopa nese estado? Diferentes formas de comportamento indican a súa vontade de fuxir da sensación de inquietude, nerviosismo, inseguridade e malestar.
A ansiedade ponse en marcha cando o can ten unha expectativa de que algo malo vai ocorrer. Isto fai que se active o sistema nervioso simpático, responsable das respostas do organismo ante situacións perigosas ou estresantes e de que o animal manifeste unha conduta intensa.
Cando a ansiedade é patolóxica, os síntomas que podemos atopar son: un continuo estado de alerta, hiperactividade, lambido excesivo, caída do pelo, problemas dixestivos, ouveos, tremores, xemidos, ladridos excesivos, medo esaxerado, agresividade e comportamentos destrutivos que poden aumentar cando quedan sós.
En canto ás situacións capaces de provocar esa ansiedade patolóxica, tamén son múltiples: medo a quedar sós, aos ruídos como os petardos, tormentas ou tráfico… Calquera contratempo que supere a súa capacidade de adaptación ou que se repita de forma frecuente pode desencadeala.
Moitas veces trátase de problemas xerados pola incomprensión humana das súas necesidades, como especie e como individuo.
Diagnóstico e tratamento
Mantida no tempo, a ansiedade patolóxica pode provocar enfermidades como trastornos no sistema gastrointestinal, aumento na incidencia de tumores ou alteracións do sistema inmunolóxico, ao que hai que sumar a deterioración na convivencia entre especies. Por non falar da tristeza e frustración que nos xera ver sufrir a unha mascota e non saber como axudarlle.
O primeiro paso para abordala, unha vez diagnosticada polo veterinario, é a terapia condutual, dirixida por un especialista en comportamento ou etólogo. Só se o caso particular o require, recorreriamos á administración de medicamentos, controlada tamén por un veterinario. Podería compararse á intervención do psicólogo e o psiquiatra en humanos: mentres que o primeiro é un experto en comprender a conduta, o psiquiatra ocúpase das enfermidades mentais e o seu tratamento farmacolóxico.
Aínda que cada caso ten as súas particularidades, a terapia enfocada ao comportamento debería incluír os seguintes obxectivos:
- Baixar os niveis de estrés do can.
- Ensinarlle a xestionar situacións problemáticas.
- Darlle recursos de calma.
- Desensibilizalo dos sinais precursores que lle induzan ansiedade. Por exemplo, o feito de que collamos as chaves ou poñamos a chaqueta ou os zapatos pode ser interpretado como o paso previo a quedar só. Debemos facerlle ver que non significa necesariamente que nos vaiamos ir.
- Adxudicarlle un rol claro dentro da familia. Temos que facer actividades con el para que se sinta integrado, como dar paseos ou compartir xogos nos que gocen can e titor.
- Conferirlle independencia social. É dicir, non podemos estar todo o tempo con el ou resolverlle todos os problemas.
Se o proceso de aprendizaxe se complica porque os niveis de ansiedade son demasiado altos ou polas circunstancias particulares do animal, cabe complementalo con fármacos. Por exemplo, podería ser conveniente acudir a eles cando o can experimenta ansiedade ao quedar só e, debido ao traballo dos titores, ten que estar un mínimo de oito horas sen compañía. Non pode estar nun continuo estado de angustia.
Tamén hai que entender que, igual que na nosa especie, hai circunstancias que xeran estrés prolongado —que deriva en “ansiedade estado”— e perfís ou formas de ser máis ansiosas por natureza –a denominada “ansiedade trazo”–.
A procura das causas da angustia patolóxica e o seu manexo non deben ir exclusivamente dedicadas a controlar as consecuencias mediante fármacos, senón tamén a mellorar a atención que lles damos como seres sensibles, sociais e con necesidade dunha actividade adecuada a cada individuo.
*Nuria Máximo Bocanegra é terapeuta ocupacional, profesora do departamento de Fisioterapia, Terapia Ocupacional, Rehabilitación e Medicina Física. Tamén é directora da Cátedra de Investigación de Animais e Sociedade da Universidade Rey Juan Carlos.
Cláusula de divulgación: Nuria Máximo Bocanegra non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
Mónica Kern, educadora canina, especialista en adestramento de cans de asistencia e voluntaria na entidade de intervencións asistidas con animais “Perruneando Madrid”, colaborou na elaboración deste artigo.
