Únete á nosa canle de Whatsapp
O mundo enfróntase a un devastador colapso oculto das especies de insectos debido a unha dobre ameaza: o cambio climático e a perda de hábitats.
O Centro de Investigación da Biodiversidade e o Medioambiente do University College London levou a cabo unha das maiores avaliacións da diminución de insectos en todo o mundo, con tres cuartos de millón de mostras duns 6.000 lugares.
No noso novo estudo, publicado en Nature, concluímos que as terras de cultivo sometidas a estrés climático só teñen, por termo medio, a metade de exemplares de insectos e un 25% menos de especies que as zonas de hábitat natural.
A diminución de insectos é maior nas zonas agrícolas de alta intensidade dos países tropicais, onde os efectos combinados do cambio climático e a perda de hábitat son máis profundos.
As terras de cultivo sometidas a estrés climático so teñen, por termo medio, a metade de exemplares de insectos que as zonas de hábitat natural
Crese que a maioría dos 5,5 millóns de especies do mundo viven nestas rexións, o que significa que as zonas con maior abundancia de insectos do planeta poden estar a sufrir un colapso sen que nos deamos conta.
Reducir a intensidade da agricultura utilizando menos produtos químicos, ter unha maior diversidade de cultivos e preservar algúns hábitats naturais pode mitigar os efectos negativos para os insectos da perda de hábitats e o cambio climático.
Considerar as opcións que tomamos como consumidores –como comprar café ou cacao de cultivo baixo sombra– tamén podería axudar a protexer os insectos e outras criaturas nas rexións máis vulnerables ao clima do mundo.
O valor dos insectos
Os insectos son fundamentais para o futuro do noso planeta. Axudan a manter as pragas baixo control e descompoñen a materia inerte para liberar nutrientes no chan. Os insectos voadores son tamén os principais polinizadores de moitos dos principais cultivos alimentarios, como as froitas, as especias e, o que é máis importante para os amantes do chocolate, o cacao.
Por tanto, o crecente número de informes que suxiren que o número de insectos está a diminuír de forma drástica é unha preocupación urxente. Esta perda da biodiversidade podería poñer en perigo as súas funcións ecolóxicas vitais, ameazando de paso os medios de subsistencia e a seguridade alimentaria das persoas. Con todo, en grandes extensións do mundo existen lagoas no noso coñecemento sobre a verdadeira escala e a natureza da diminución deste grupo.
A maior parte do que sabemos procede de datos recollidos nas rexións máis tépedas do planeta, especialmente en Europa e América do Norte. Por exemplo, identificáronse perdas xeneralizadas de polinizadores en Gran Bretaña. O número de bolboretas diminuíu entre un 30% e un 50% (en toda Europa) e rexistrouse unha redución do 76% da biomasa de insectos voadores en Alemaña.
A información sobre o número de especies de insectos e a súa abundancia nos trópicos (as rexións a ambos os dous lados do Ecuador, incluíndo a selva amazónica, todo Brasil e gran parte de África, India e o Sueste Asiático) é moito máis escasa. Con todo, crese que a maioría dos 5,5 millóns de especies de insectos do mundo viven nestas rexións tropicais, o que significa que as zonas con maior abundancia de insectos do planeta poden estar a sufrir un colapso calamitoso sen que nos deamos conta.
O número de bolboretas diminuíu entre un 30% e un 50% (en toda Europa)
Dos 29 grupos de insectos, os principais son as bolboretas e avelaíñas; os escaravellos; as abellas, avespas e formigas; e as moscas. Crese que cada un destes grupos contén máis dun millón de especies. Non só é case imposible controlar un número tan grande, senón que ata o 80% dos insectos poden non estar descubertos aínda. Deles, moitos son especies tropicais.
Os insectos enfróntanse a unha ameaza sen precedentes debido ao cambio climático e á perda de hábitat. Tratamos de entender como se ve afectada a biodiversidade deste grupo nas zonas que experimentan estes dous desafíos con maior intensidade. Sabemos que non actúan de forma illada: a perda de hábitat pode sumarse para os efectos do cambio climático ao limitar a sombra dispoñible, por exemplo, o que provoca temperaturas aínda máis cálidas nestas zonas vulnerables.
Pode que o 80% dos insectos aínda non estean descubertos
Por primeira vez, puidemos incluír estas importantes interaccións na nosa modelización da biodiversidade mundial. As nosas conclusións, publicadas esta semana en Nature, revelan que a diminución de insectos é maior nas zonas agrícolas dos países tropicais, onde os efectos combinados do cambio climático e a perda de hábitat experiméntanse con maior intensidade.
Comparamos as zonas con terras de cultivo de alta intensidade onde se produciron altos niveis de quecemento con áreas próximas de hábitat natural pouco afectadas polo cambio climático. Os zonas de terras de cultivo posúen, máis ou menos, só a metade de insectos en número e máis dun 25% menos de especies.
A nosa análise tamén mostra que as terras de cultivo situadas en zonas con estrés climático nas que se eliminou a maior parte do hábitat natural próximo perderon o 63% dos seus insectos, máis ou menos, en comparación co 7% das terras de cultivo nas que o hábitat natural próximo conservouse en gran medida.
As terras de cultivo próximas a zonas de estrés climático perderon arredor do 60% dos seus insectos
Entre as zonas que o noso estudo destaca como especialmente ameazadas están Indonesia e Brasil, onde moitos cultivos dependen dos insectos para a polinización e outros servizos vitais do ecosistema. Isto ten graves implicacións para os agricultores locais e a cadea alimentaria en xeral nestas zonas climáticas e economicamente vulnerables.
Cacao, mosquitos e deforestación
Crese que 87 dos principais cultivos do mundo son total ou parcialmente dependentes de insectos polinizadores. Deles, a maioría adoitan cultivarse nos trópicos. O cacao, por exemplo, é polinizado principalmente polos mosquitos e algunhas moscas famosas por ter arruinado as acampadas ao aire libre en Escocia e outras partes do hemisferio norte. De feito, os mosquitos desempeñan un papel vital e pouco apreciado na polinización do cacao necesario para a elaboración do chocolate.
A maior parte da produción de cacao ten lugar en Indonesia, Costa do Marfil e Ghana. Só en Indonesia, a exportación de cacao en gran está valorada nuns 75 millóns de dólares ao ano. A maior parte da produción de cacao corre a cargo de pequenos propietarios, máis que de grandes plantacións, e moitos agricultores dependen deste cultivo para a súa subsistencia. Aínda que é fundamental entender se as perdas de insectos empeorarán as cousas para o cacao e os seus agricultores, temos moi pouco coñecemento do estado da biodiversidade de insectos en países tropicais como Indonesia.
A produción de cacao na rexión xa se está vendo prexudicada por fenómenos meteorolóxicos adversos que poden estar relacionados co cambio climático. O quecemento das temperaturas e o cambio dos réximes de choivas están implicados nos cambios no crecemento, a polinización e a produción de grans das plantas de cacao.
A agricultura é un dos principais sectores económicos de Indonesia, sobre todo nas rexións rurais, onde se están despexando grandes áreas para a produción de cultivos clave, incluíndo tamén o aceite de palma. Isto provocou a deforestación de extensas zonas de selva tropical, o que aumenta o risco para moitas especies raras e en perigo de extinción como o orangután, así como para especies menos coñecidas, entre elas moitos insectos.
As rexións tropicais están moi ameazadas, sobre todo pola expansión da agricultura, a miúdo para satisfacer a crecente demanda de países de fóra dos trópicos. Demostrouse que o comercio internacional é un dos principais impulsores da deforestación nestas rexións, e que os bosques do sueste asiático, África oriental e occidental e o Amazonas son especialmente vulnerables. Os altos niveis de deforestación de Brasil e Indonesia atribúense á produción de produtos básicos para a exportación, como a soia, o café, o aceite de palma e o cacao.
A ameaza do cambio climático
Sábese que a perda de hábitat é unha ameaza clave para a biodiversidade, pero o seu impacto nos insectos segue sendo pouco estudado e as avaliacións das especies tropicais adoitan ser moi escasas. Un estudo revelou que a poboación de abellas das orquídeas dependentes do bosque en Brasil diminuíu en torno ao 50% (aínda que só se fixo unha mostraxe do seu número en dous momentos determinados). As abellas das orquídeas, que só se atopan en América, son importantes polinizadores das flores das orquídeas, e algunhas plantas dependen totalmente deste insecto para o seu polinización.
Aos retos da deforestación e outros cambios no hábitat a longo prazo súmase o cambio climático. Esta ameaza emerxente para a biodiversidade dos insectos xa se viu implicada na diminución de avelaíñas en Costa Rica e abellóns en Europa e América do Norte. O aumento das temperaturas e a maior frecuencia de fenómenos meteorolóxicos extremos, como as secas, son só dúas das manifestacións que están a ter un impacto prexudicial en moitas especies de insectos.
Prevese que o cambio climático terá un impacto especialmente grande nas rexións tropicais do planeta. As temperaturas nos trópicos son naturalmente bastante estables, polo que as especies non están afeitas facer fronte aos cambios bruscos de temperatura que estamos a ver co cambio climático.
De novo, con todo, a nosa capacidade para entender como están a afectar estes cambios aos insectos tropicais vese obstaculizada pola falta de datos destas rexións. Case todos os datos dispoñibles proceden duns poucos grupos de insectos moi ben estudados –en particular, bolboretas, avelaíñas e abellas–, mentres que moitos outros grupos reciben moi pouca atención. A pesar do gran aumento dos estudos sobre o cambio da biodiversidade dos insectos, aínda hai moito que descoñecemos.
Insectos que normalmente se pasan por alto
Para axudar a resolver esta carencia de coñecementos, o noso estudo avaliou tres cuartos de millón de mostras de insectos de todo o mundo. Dos 6.000 lugares incluídos, case un terzo son de zonas tropicais. As nosas mostras de case 20.000 especies de insectos diferentes inclúen escaravellos, abellas, avespas, formigas, bolboretas, avelaíñas, moscas, chinches, libélulas e outros grupos menos coñecidos.
Isto foi posible grazas ao uso de PREDICTS, unha base de datos de biodiversidade que reúne millóns de mostras recollidas por investigadores de todo o mundo. PREDICTS rexistra a biodiversidade nos hábitats naturais e tamén nas zonas utilizadas polo home para os cultivos, entre outros fins. É unha das poucas bases de datos globais que permiten estudar os cambios da biodiversidade en todo o mundo.
Aínda que a nosa mostra de 20.000 exemplares representa só unha fracción da enorme diversidade de especies de insectos, segue sendo unha mostra procedente de máis sitios dos que se estudaron antes. Interesábanos especialmente utilizala para entender como a perda de hábitats e o cambio climático combínanse para afectar á biodiversidade dos insectos, e puidemos incluír estas interaccións nos nosos modelos por primeira vez.
Estas condicións simultáneas danse con maior intensidade nas terras de cultivo dos países tropicais. E os nosos resultados demostran que as terras de labranza destas rexións perderon normalmente moita biodiversidade de insectos, en relación coas zonas de vexetación primaria. Isto pon de manifesto que o cambio climático pode supoñer unha gran ameaza para a seguridade alimentaria, non só polo seu impacto directo nos cultivos, senón tamén pola perda de polinizadores e outros insectos importantes.
O cambio climático pode supoñer unha gran ameaza para a seguridade alimentaria
A medida que o cambio climático se acelera, a capacidade de cultivar cacao e outros cultivos nas súas actuais áreas de distribución xeográfica vólvese máis incerta, ameazando os medios de vida locais e reducindo a dispoñibilidade destes cultivos para os consumidores de todo o mundo.
As perdas causadas polos insectos que o noso estudo pon de manifesto non farán máis que aumentar o risco. De feito, as ameazas á seguridade alimentaria debidas á perda de biodiversidade de insectos xa se observan tanto nas rexións tépedas como nas tropicais: por exemplo, informouse da redución de rendemento debido á falta de polinizadores na produción de cereixas, mazás e arandos nos Estados Unidos.
Nalgunhas partes do mundo, os agricultores recorren a técnicas de polinización manual, nas que as flores dos cultivos se polinizan cun cepillo. A polinización manual utilízase para o cacao en varios países, entre eles Ghana e Indonesia. Estas técnicas poden axudar a manter ou aumentar o rendemento, pero teñen un alto custo de man de obra.
Reducir os descensos
O noso estudo tamén destaca os cambios que poderían axudar a reducir a diminución de insectos. Reducir a intensidade da agricultura –por exemplo, utilizando menos produtos químicos e tendo unha maior diversidade de cultivos– mitiga algúns dos efectos negativos da perda de hábitat e o cambio climático.
En concreto, demostramos que a conservación do hábitat natural dentro das paisaxes cultivadas axuda realmente os insectos. Se as terras de labranza situadas en zonas con estrés climático, e cuxo hábitat natural foi eliminado en gran medida, mostran unha redución de insectos do 63% de media, esta cifra descende ata un 7% cando se conservaron as tres cuartas partes do hábitat natural próximo.
Para os insectos que viven en terras de cultivo, as zonas de hábitat natural actúan como fonte alternativa de alimento, lugares de anidación e sitios para refuxiarse das altas temperaturas. Isto ofrece a posibilidade de que, aínda que o planeta siga quentándose, haxa opcións que para mitigar o seu impacto sobre a biodiversidade dos insectos.
De feito, xa se demostrou que a dispoñibilidade de hábitats naturais a pequena escala ten un impacto positivo nos sistemas agrícolas. No caso do cacao indonesio, comprobouse que o aumento da cantidade de hábitat natural aumenta o número de insectos clave, incluídos os polinizadores.
O noso novo estudo mostra, con todo, que os beneficios desta intervención só se atopan nos sistemas agrícolas menos intensivos. Isto podería deberse á redución do nivel de insumos como fertilizantes e insecticidas que se aplican, ou ao aumento da diversidade dos cultivos para garantir os beneficios do hábitat natural próximo.
Tamén é importante sinalar que non todas as especies están a pasalo mal. Por exemplo, un traballo recente sobre os insectos do Reino Unido demostrou que, mentres algúns grupos diminuíron nos últimos anos, outros, incluídos os insectos de auga doce, aumentaron.
Outro estudo que analizaba as tendencias dos insectos a nivel mundial tamén atopou aumentos no número de insectos de auga doce. Con todo, moitas destas tendencias positivas rexistráronse en rexións non tropicais, como o Reino Unido e Europa, onde se fixo moito para mellorar a calidade da auga dos ríos nos últimos anos, tras a degradación do pasado.
Marcar a diferenza
Os confinamentos por covid-19 fixeron que moitos de nós volvésemos conectar coa flora e a fauna da nosa contorna. No Reino Unido, o clima cálido da primavera de 2020 supuxo un aparente aumento da abundancia de insectos no campo británico. Con todo, este aumento foi probablemente temporal, e unha especie de anomalía fronte ao panorama mundial.
Para aumentar a biodiversidade de insectos nas contornas locais, podemos plantar xardíns diversos para atraer os insectos, reducir a cantidade de pesticidas utilizados nos xardíns e hortas, e reducir a frecuencia coa que cortamos o céspede. No Reino Unido propuxeron o reto de Non segar en maio.
O clima cálido da primavera de 2020 supuxo un aparente aumento da abundancia de insectos no campo británico
Con todo, non só podemos marcar a diferenza a nivel local. As decisións que tomamos como consumidores poden axudar a protexer os insectos e a outras criaturas dos trópicos. Por exemplo, comprar café ou cacao cultivado á sombra garantirá un menor impacto na biodiversidade que os cultivos a campo aberto.
Mentres tanto, os gobernos e outras organizacións públicas e privadas deberían considerar máis coidadosamente o impacto que as súas accións e políticas teñen sobre os insectos. Isto podería abarcar desde a consideración adecuada da biodiversidade dentro das políticas e acordos comerciais, ata garantir que os produtos non procedan de zonas asociadas a altas taxas de deforestación.
E logo está a cuestión dos datos. Cada vez recoñecemos máis a importancia dos insectos para a saúde e o benestar humanos, así como o seu papel clave nos sistemas mundiais de produción de alimentos. Salvagardar o medio ambiente para protexer aos insectos no futuro terá grandes beneficios para as sociedades humanas de todo o mundo. Con todo, nada disto é posible sen bos datos.
Salvagardar o medio ambiente para protexer aos insectos no futuro terá grandes beneficios para as sociedades
Un paso importante para comprender mellor os cambios na biodiversidade dos insectos é reunir e avaliar os datos xa dispoñibles. Un novo proxecto do que formamos parte, GLiTRS (Global Insect Threat- Response Synthesis), faino combinando o traballo de destacados expertos de diversas institucións e disciplinas ecolóxicas, incluídos analistas de datos. O proxecto pretende avaliar como responden os distintos grupos de insectos a determinadas ameazas.
Comprender as causas do declive dos insectos é fundamental para evitar perdas aínda maiores no futuro e para salvagardar as valiosas funcións que desempeñan. O cambio climático e a perda de biodiversidade, dúas grandes crises mundiais, son tamén dúas caras da mesma moeda. Os seus efectos combinados na produción de alimentos fan que a saúde, o benestar e os medios de vida de moitas persoas nos trópicos e fóra deles pendan dun fío. A perda de biodiversidade dos insectos é unha parte crucial, pero aínda pouco estudada, desta historia.
*O artigo foi publicado orixinalmente en inglés.
*Tim Newbold é Senior Research Fellow no Centre for Biodiversity and Environment, UCL. Postdoctoral Researcher in Biodiversity Change, UCL.
Cláusula de divulgación: Tim Newbold recibe financiamento da Royal Society, das bolsas NE/R010811/1 y NE/V006533/1 do Consello de Investigación do Medioambiente Natural do Reino Unido, das bolsas ES/P011306/1 y ES/S008160/1 del ESRC e do Leverhulme Trust.
Charlie Outhwaite recibiu financiamento das bolsas NE/R010811/1 e NE/V006533/1 do Consello de Investigación do Medioambiente Natural do Reino Unido para este traballo.
