Segundo a última enquisa sobre drogas en ensinos secundarios en España (ESTUDES), tres de cada catro estudantes entre 14 e 18 anos beberon alcol durante o último mes, e un 27 % fíxoo rápida e intensivamente, “por atracón”. Este consumo de botellón é o máis daniño e pode provocar danos a longo prazo, e mesmo irreversibles, no cerebro adolescente.
A boa noticia é que o consumo de alcol en mozos acusa unha leve tendencia descendente nos últimos anos, pero as taxas seguen sendo moi altas.
Un cerebro vulnerable até a primeira mocidade
De nada serve falar dos efectos das drogas de abuso se non se relaciona coa idade da persoa que a toma. O cerebro atópase en desenvolvemento até os 21-24 anos, dependendo do individuo. Até ese momento, devandito órgano atópase nunha situación de maior vulnerabilidade ante a exposición a calquera composto tóxico.
Un dos grandes problemas neste sentido é a banalización do consumo de drogas tendo só en conta aos adultos. Se esa mensaxe cala sen facer distinción de idade, atopámonos cun grave risco para a saúde pública.
Valga como exemplo o cannabis. Os problemas de saúde mental asociados á marihuana, como depresión, psicose temporal ou esquizofrenia, vincúlanse aos anos que cumpriu o individuo cando empeza a consumila.
Os datos acumulados durante as últimas décadas demostran que a aparición de demencias de forma temperá relaciónase coa idade do inicio do consumo de alcol. Sabendo isto e que o cerebro non deixa de desenvolverse até polo menos os 21 anos, é incomprensible que beber alcol sexa legal a partir dos 18 anos na maior parte do mundo.
Así afecta o alcol ao cerebro adolescente
A resposta do sistema inmune ante a presenza do alcol leva a activación de procesos inflamatorios que contribúen ao dano cerebral. A neuroinflamación inducida por esta droga relacionouse cos efectos neurotóxicos e neurodexenerativos que produce, moito máis marcados durante a adolescencia.
Non nos pode sorprender que canto máis pronto empecemos a tomar bebidas alcohólicas, maiores probabilidades teremos de desenvolver demencias temperás. A comunidade científica leva alertando sobre estes efectos desde hai moito tempo. En modelos animais, obsérvase perfectamente como o consumo por atracón durante a adolescencia promove a aparición da enfermidade de Alzheimer no adulto novo.
Ese tipo de práctica ataca aos chamados proxenitores neuronais, que abundan no cerebro adolescente. Son como células nai que se atopan en espera de converterse en neuronas e integrarse nas redes neuronais do cerebro. Isto ocorre, por exemplo, durante o envellecemento.
Se diminuímos as reservas dos proxenitores neuronais pronto na vida, o mecanismo de defensa contra o envellecemento queda mermado. E o mesmo ocorre noutras situacións de dano cerebral: quedamos sen capacidade de resposta. Nestas circunstancias, é razoable pensar que as enfermidades neurodexenerativas aceleren a súa aparición.
Que podemos facer
O noso grupo acaba de descubrir unha nova proteína que resulta esencial para o dano que provoca o alcol no cerebro adolescente. Inhibila consegue previr o descenso de proxenitores neuronais que causa esta droga nos mozos.
Ademais, o composto que deseñamos para actuar sobre esa proteína, chamado MY10, tamén regula a resposta inmune ao alcol. Curiosamente, faio de forma diferente en ratos machos e femias. Dado que MY10 prevén totalmente a perda de proxenitores neuronais en ambos os sexos, non parece que a reacción inmune sexa a única resposta ao alcol que desempeña un papel importante nos efectos nocivos sobre o cerebro adolescente.
Como nós, moitos outros grupos a nivel mundial traballan neste tipo de tratamentos, con resultados moi prometedores. Por exemplo, o grupo do especialista estadounidense Fulton Crews observou como o fármaco galantamina repara a perda de proxenitores neuronais en ratas.
Neste caso, galantamina só se usou en ratas macho e os investigadores observaron que limita a resposta inmune inducida polo alcol, o que limita os seus efectos neurotóxicos. Isto é moi interesante porque este medicamento xa se usa para tratar o alzhéimer en humanos. Por tanto, coñecemos ben as súas doses, efectos adversos, etcétera.
Pero non debemos enganarnos: a farmacoloxía debe ser a última ferramenta; xamais será tan efectiva como a prevención. Esta tarefa non debería ser tan complicada. Hai que empezar por unha concienciación baseada na evidencia científica. Loitar contra a pasividade familiar e social co consumo de alcol nos adolescentes debe ser prioritario. Non podemos ignorar esas reunións de centos ou miles de mozos bebendo sen control.
Entre outras medidas, os expertos alzan a voz para que se adopten iniciativas valentes respecto da exposición dos mozos aos contidos sobre drogas en medios dixitais que non se corresponde co seu grao de desenvolvemento e madurez. Mirar para outro lado non é unha opción.
Gonzalo Herradón Gil-Gallardo é catedrático de Farmacoloxía, Decano da Facultade de Farmacia, Universidade CEU San Pablo
Cláusula de Divulgación: Gonzalo Herradón Gil-Gallardo recibe fondos da rede de investigación en atención primaria de adiccións (RIAPAd), Acción Estratéxica en Saúde 2017-2020 de Redes de Investigación Cooperativa Orientadas a Resultados en Saúde (RICORS), do Plan Nacional Sobre Drogas do Ministerio de Sanidade (PNSD2019/015), do Ministerio de Ciencia e Innovación (RTI2018-095615-B-I00) e da Fundación Universitaria San Pablo CEU.