Únete á nosa canle de Whatsapp
O James Webb Space Telescope é o novo telescopio espacial, resultado da colaboración entre as axencias espaciais de Estados Unidos, Europa e Canadá (NASA, ESA e CSA, respectivamente). Agora mesmo atópase camiño do seu destino, un punto denominado Lagrange L2, a un millón e medio de quilómetros na dirección oposta á solar. Alí ten previsto operar por un mínimo de dez anos, tras ser lanzado desde o espazo-porto europeo de Kourou, na Güiana francesa, por un foguete Ariane 5 no día de Nadal.
Hai case 3.000 anos o mítico Ulises navegou polas descoñecidas augas do Mediterráneo, explorando terras incógnitas nunha longa viaxe de 10 anos. O día 25 de decembro partiu o telescopio espacial James Webb e durante polo menos unha década fará o mesmo nos mares siderais, do mesmo xeito que ocorreu na Odisea. O seu desenvolvemento e construción requiriron tamén una longo percorrido non exento de perigos.
Un telescopio con tecnoloxía española
España involucrouse no seu desenvolvemento hai dúas décadas, coa participación de Santiago Arribas e Luis Colinas, investigadores do Consello Superior de Investigacións Científicas, nos equipos científicos de dous dos catro instrumentos. NIRSPEC, desenvolto pola ESA, e MIRI, produto dunha colaboración europea. No último caso, tamén como coinvestigador principal do instrumento.
A finais de 2002 sumeime ao equipo de MIRI como responsable do equipo técnico, xunto a Eva Díaz, e dos fondos achegados polo Ministerio de Ciencia e Tecnoloxía no Instituto Nacional de Investigación Aeroespacial. Así, dous grandes Organismos Públicos de Investigación, INTA e CSIC, axuntaron as súas capacidades científicas e tecnolóxicas para participar nunha gran misión espacial a un nivel de gran relevancia.
En INTA desenvolveuse o MIRI Telescope Simulator (MTS), un banco óptico destinado á realización das probas de verificación de MIRI no laboratorio Rutherford Appleton (Reino Unido), antes do seu envío a Estados Unidos para a súa integración no telescopio.
O MTS foi construído e probado por un equipo de máis dunha decena de tecnólogos nas instalacións de INTA en Torrejón de Ardoz, preto de Madrid, coa colaboración de varias empresas entre as que destacou a española LIDAX, e entregado de maneira definitiva ao consorcio en 2011.
Tras meses de intensos labores de calibración, MIRI foi empaquetado e enviado a finais de 2013 ao Goddard Space Flight Center, en Estados Unidos.
MIRI e MTS empaquetados antes de ser introducidos na cámara crioxénica do RAL. Crédito: INTA, CSIC, MIRI consortiumTras a entrega dos diferentes instrumentos, a súa integración no observatorio e os respectivos labores de verificación, os diferentes equipos científicos mantiveron un intenso labor de preparación da ciencia.
Trátase de optimizar o tempo de observación garantido aos distintos equipos como pago en especie polo desenvolvemento dos instrumentos. Son catro as liñas principais de investigación: as propiedades do universo cando se atopaba nas súas primeiras etapas, as galaxias que o compoñen, o ciclo vital das estrelas e o estudo dos planetas.
O equipo de científicos do Centro de Astrobioloxía, centro mixto de INTA e o CSIC, entre os que se atopan os investigadores Almudena Alonso Herrero e Pablo Pérez González, entre outros, xogou un papel moi activo na definición de varios programas e de feito coordinou ou impulsou varios deles, e mesmo liderou propostas competitivas do denominado tempo aberto, como é o caso da dirixida por Javier Álvarez Márquez.
España necesita unha axencia espacial
Estes extraordinarios fitos tecnolóxicos e científicos lográronse a pesar dun financiamento reducido e duns sistemas de xestión que non favorecen este tipo de actividades a medio e longo prazo. Así, unha vez máis, queda patente a necesidade da existencia unha verdadeira Axencia Espacial Española, un organismo autónomo que planifique e que canalice os recursos investidos neste tipo de actividades.
O telescopio espacial James Webb é posiblemente a máquina máis complexa construída xamais, tendo en conta o seu escaso peso (a cuarta parte dun autobús), a importancia da súa misión e a complexidade da súa operación.
Dentro de seis meses, tras chegar ao momento L2 e realizar as súas actividades de comisionado dos instrumentos, empezará a adquirir datos científicos.
Esta información ampliará sen ningunha dúbida os nosos horizontes: físicos, vendo a formación das primeiras galaxias ao bordo do universo accesible; temporais, chegando máis atrás no tempo ao observar máis lonxe; e do coñecemento, ao permitirnos analizar unha gran cantidade de fenómenos astrofísicos.
Os datos estarán dispoñibles para todo o mundo. Trátase, por tanto, dunha gran aventura da humanidade, dunha singradura que, como no lema do movemento olímpico citius, altius, fortius (“máis rápido, máis alto, máis forte”), levaranos moito máis lonxe do que a nosa imaxinación pode soñar.
*David Barrado Navascués é profesor de investigación en astrofísica do Centro de Astrobioloxía (INTA-CSIC).
Cláusula de divulgación: David Barrado Navascués recibe fondos da Agencia Estatal de Investigación AEI, para realizar investigacións con datos recabados co JWST. Foi investigador principal en INTA de MIRI, un dos instrumentos deste observatorio espacial.
