Hai que recoñecer que o tema das vacinas covid xa non é o máis popular para as portadas. É máis, resulta ata controvertido. Isto non é novo na historia das pandemias. Cando os hospitais están cheos, admírase e apláudese a ciencia. Cando pasa o perigo, a ciencia é, como pouco, aburrida. E isto é o que pasou coas vacinas, quizá porque se pensaba que ían acabar co virus e non o fixeron. Probablemente iso explica por que a noticia sobre a aprobación pola Axencia Europea de Medicamentos (EMA) da primeira vacina española pasou un pouco desapercibida polos medios.
O caso é que o virus, a quen lle trae sen coidado o que nós pensemos, segue facendo das súas en forma de covid persistente e mortes prematuras. E agora, aínda por riba, mostrouse que pode causar malformacións no cerebro dos bebés cuxas nais sufriron covid durante o embarazo sen estar vacinadas. Por non falar das novas ondas masivas de casos detectados recentemente en India, causados por unha nova subvariante de ómicron que agora se está estendendo por Estados Unidos. Ou da recente recomendación por parte da FDA de dose de recordo bivalentes da vacina covid para maiores de 65.
Por tanto, non podemos simplemente esquecernos do virus: debemos seguir presionando para minimizar o seu impacto. E nesta fronte, o noso mellor aliado son as vacinas.
Necesitamos vacinas de acceso universal, baratas, duradeiras e fáciles de distribuír. Pero tamén fáciles de actualizar, eficaces contra todas as posibles variantes do virus e que eliminen a súa transmisión. Nesa dirección vai a vacina española deseñada pola empresa Hipra e xa aprobada pola EMA. Por iso custa entender o pouco entusiasmo xerado.
Carteira de vacinas en Europa fronte á covid-19
Imos analizar primeiro cantas vacinas se están inoculando en Europa para ter contexto sobre como queda a nova vacina española neste panorama e que outras vacinas se necesitan.
Ata a data, a Comisión Europea concedeu oito autorizacións condicionais de comercialización. Ademais das primeiras que comezaron a administrarse a finais de decembro de 2020 e principios de 2021 (Pfizer-BioNTech, Moderna, AstraZeneca e Janssen Pharmaceutical) incorporáronse Novavax, Valneva, Vivprevyin e, por último, a vacina española desenvolvida pola empresa Hipra, que mostrou resultados positivos nas avaliacións de seguridade e eficacia efectuadas pola EMA (Axencia Europea de Medicamentos). E segue habendo máis vacinas en distintas fases de avaliación.
Vacinas autorizadas pola EMA (Axencia Europea do Medicamento) e pola FDA (Food and Drugs Administration), organismo equivalente en EE. UU. EMA e FDA
Máis aló do ARN
Aínda que as vacinas de ARN, ADN e proteína foron as primeiras en desenvolverse contra a covid-19, non son as únicas que existen.
As primeiras vacinas da historia contiñan virus ou bacterias completos, ben debilitados de modo que non producisen enfermidade grave ou directamente inactivados. Estas vacinas teñen a vantaxe de que, ao conter o patóxeno enteiro, producen unha inmunidade máis completa, con anticorpos que recoñecen varias partes do mesmo.
Outro tipo de vacina é a de partículas semellantes, que contén unha imitación do microbio pero sen o material xenético. A desvantaxe destas últimas é que levan máis tempo de desenvolvemento.
No caso da recente pandemia de coronavirus optouse polas vacinas máis simples, que conteñen só unha proteína do virus: aquela que xera os anticorpos máis efectivos. Este é o caso das vacinas de vector viral, de proteína (como a de Hipra), de ADN e de ARN.
Que vantaxes ten a vacina de Hipra?
Bimervax é unha vacina cuxo compoñente principal é unha proteína, como a da gripe. Non contén material xenético, senón directamente fragmentos da famosa proteína S, que é específica do virus. Grazas a esta composición non necesita temperaturas tan baixas para a súa conservación e transporte, porque é máis estable que as de ARN mensaxeiro.
Con respecto a efectos secundarios, os de Bimervax son comparables aos doutras vacinas fronte á covid-19: dor no lugar da inxección, dor de cabeza, cansazo e dor muscular. Polo xeral, nos ensaios estes foron de leves a moderados e desapareceron uns poucos días despois da vacinación.
Como todas as vacinas que se autorizaron, a súa seguridade e eficacia continuarán sendo monitorizadas a medida que a vacina se use en toda a Unión Europea. A empresa Hipra, ademais, está obrigada a proporcionar actualizacións periódicas de seguridade.
Como se comprobou a súa efectividade nos ensaios clínicos cando case un 80% das persoas estamos vacinadas?
Evidentemente, non se comparou con persoas non vacinadas, senón que os ensaios clínicos deseñáronse para comparar a súa resposta inmunitaria con respecto ás vacinas existentes.
No principal estudo realizado con Bimervax no que participaron o Hospital Clínic de Barcelona e o Hospital Universitari de Xirona, comparouse a resposta inmunitaria coa resposta obtida coa vacina de BioNTech/Pfizer contra SARS-CoV-2 na súa variante orixinal (Wuhan). Participaron 765 adultos que completaran previamente a vacinación primaria con dúas doses de Comirnaty, e que posteriormente recibiron unha dose de reforzo de Bimervax ou Comirnaty.
Os resultados obtidos revelaron que, aínda que con Bimervax se producían niveis máis baixos de anticorpos contra a cepa orixinal, observáronse niveis máis altos de anticorpos contra as variantes beta e ómicron, e moi similares contra o variante delta.
Así pois, é máis eficaz utilizada como dose de reforzo fronte a outras cepas que xurdiron posteriormente. Desta maneira, espérase que unha dose de reforzo de Bimervax sexa polo menos tan eficaz como Comirnaty para restablecer a protección fronte á covid-19 en persoas a partir dos 16 anos, e probablemente protexa máis.
Visto así en contexto, si que é unha boísima noticia que teñamos unha vacina española. O feito de que non fósemos os primeiros non significa que o que fixemos non sirva para nada. Por sorte, a ciencia non é como un partido de fútbol, e cada novo descubrimento constrúese sobre os resultados anteriores.
De feito, se nos guiamos polos EE. UU., onde se acaba de facer un importante investimento en vacinas covid de segunda xeración, aínda queda moito partido por disputar. Se a liga se gaña partido a partido, como dixo un famoso adestrador, celebremos os nosos goles e non só os alleos.
*Matilde Cañelles López é investigadora científica en Ciencia, Tecnoloxía e Sociedade do Instituto de Filosofía (IFS-CSIC). María Mercedes Jiménez Sarmiento é científica do CSIC en Bioquímica de Sistemas da división bacteriana. Comunicadora científica do Centro de Investigacións Biolóxicas Margarita Salas (CIB-CSIC).
Cláusula de divulgación: As persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
